Ûn-ûn-á-piàn siông-thài

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...

Ûn-ûn-á-piàn siông-thài (Eng-gí: creeping normalcy) biô-siá piàn-hòa sok-tō· sô-sô, ū khí ū lo̍h, chìn-tō· khâm-khia̍t ê chhu-sè. In-ūi piàn-hòa khoaⁿ-khoaⁿ-á-sī, koan-chha̍t-chiá khah oh hoat-kak tio̍h hiān-hóng si̍t-chāi teh piàn-hòa ê chhu-sè, lia̍h-chún kóng koân-koân-kē-kē ê piàn-hòa pêng-kin khí-lâi téng-î chêng-kah-taⁿ lóng tī--teh ê siông-thài. Che ē-tit-thang biô-siá chē-chē siā-hōe he̍k-chiá chū-jiân-te̍k ê hiān-siōng, chhin-chhiūⁿ kóng khì-hāu piàn-hòa, khoân-kéng phò-hāi, seng-oa̍h phín-chit kàng-kē téng-téng. Khó-pí kóng, choân-kiû khì-un hoán sio-lō chit-ê chhu-sè chin oh phòaⁿ-toān (kàu-taⁿ kho-ha̍k-kài í-gōa iû-goân ū cheng-gī), in-ūi bô-lūn sè-kài pêng-kin khì-un siáⁿ khoán hêng, khì-un sûi nî ū koân-kē ê chha-īⁿ, tùi lâng ê éng-hióng tòe teh hó-bái. Ē-sái kóng tû-hui tn̂g-kî khioh chu-liāu hun-sek, bô khoàⁿ bē-chhut kui-ê hē-thóng ū ûn-ûn-á khah sio-lō ê chōng-hóng hoat-seng.

Kéng-koan bô-thâu-sîn-chèng (Eng-gí: landscape amnesia) sī siông-thài ûn-ûn-á-piàn ê 1-ê lē. Che ì-sù kóng lâng bē-kì-leh sin-khu-piⁿ ê kéng-koan í-chá seⁿ-chò siáⁿ khoán, in-ūi khoân-kéng piàn-hòa ê sok-tō· bān. Kú-kú pài-hóng 1-piàn ê gōa-tē-lâng khah ū hoat-tō· hoat-kak hiah-ê piàn-hòa. Ha̍k-chiá Jared Diamond jīn-ûi che ē-tàng kái-seh choáⁿ-iūⁿ Rapa Nui-lâng hiah-ni̍h-á "gōng", soah kā tó-siōng chòe-āu 1 châng chhiū-á chhò-chhò tiāu, chiong-kî-bóe ín-khí khoân-kéng chai-lān, tó-bîn lō·-bóe chôaⁿ-á iau-iau--sí. I kái-seh kóng, chhiū-á-châng m̄-sī chò-1-pái kui-phiàn kā chhò tiāu, chhò-chhiū siâng-sî iū-koh ū sin châng puh--chhut-lâi, tì-sú kóng múi 1 iân ê lâng lia̍h-chún gán-chêng ê chhiū-á-nâ hām í-chá--ê pêⁿ-pêⁿ ām, sī siông-thài. Kan-taⁿ siāng lāu ê sī-tōa ē-kì-leh gín-á sî-tāi ê chhiū-á pí hiān-chāi khah tōa-châng, sò·-liōng oân-ná khah chē. Chit-ê chhu-sè sak kah chīn-pōng, chiong-kui-bóe kan-taⁿ chhun chiâu sè-châng ê iù-chhiū tī--teh. Taⁿ in-ūi kàu kah hit-ê khám-chām hit khoán si̍t-bu̍t chá tio̍h bô keng-chè-siōng ê kè-ta̍t tī--teh, bô lâng ē siūⁿ tio̍h in tih-beh kā siāng bóe 1 châng chheng tiāu. Diamond oân-ná jīn-ûi che pō·-hūn ē-tàng kái-seh choáⁿ-iūⁿ Ji̍t-pún Tokugawa Bō·-hú sî-tāi ê Chiong-kun si̍t-si chō-nâ chèng-chhek: phò-hāi ê sok-tō· chiâⁿ kín, in khoàⁿ-ē-tio̍h būn-tê.

Bó-gí liû-sit oân-ná chhin-chhiūⁿ.

Chham-khó chu-liāu[siu-kái | kái goân-sí-bé]