Pangcah

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
(Tùi Amis-cho̍k choán--lâi)
Amis-cho̍k

Amis-cho̍kTâi-ôan ê 1-ê gôan-chū-bîn-cho̍k. " Amis " sī Puyuma-cho̍k ê ōe, ì-sù sī " khiā tī pak-pêng ê lâng ". Sui-bóng ū chin-chē Amis-cho̍k-lâng í-keng chiap-siū chit-ê miâ, m̄-koh mā ū lâng bô ài chit-ê pa̍t-ê cho̍k-kûn kā in hō ê miâ, in kā ka-tī hō-chò Pangcah ( ho·-im: Pāng-cha̍h ).

Amis-cho̍k ū hun-chò Pak-pō·-kûn, Tiong-pō·-kûn kap Lâm-pō·-kûn. Pak-pō·-kûn ū " Lâm-sì ( 南勢 ) Amis, Tiong-pō·-kûn ū Siù-ko·-lôan-khe ( 秀姑巒溪 ) Amis kap Hái-hōaⁿ Amis, nā Lâm-pō·-kûn ū Pi-lâm ( 卑南 ) Amis kap Hêng-chhun ( 恆春 ) Amis.

Kin-kì 2003-nî ê thóng-kè, Amis-cho̍k jîn-kháu ū 14-ban-gōa, sī hiān-chú-sî Tâi-ôan siōng-tōa ê gôan-chū-bîn-cho̍k.

Khiā-khí ê khu-he̍k[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Amis-cho̍k-lâng tōa-hūn lóng khiā tī pêⁿ-iûⁿ, kan-taⁿ chi̍t-sut-á lâng khiā tī soaⁿ-kheⁿ lāi-té.

Tâi-tang-chhī ( 台東市 ) sī Amis-cho̍k jîn-kháu siōng-chē ê só·-chāi, koh lâi sī Hoa-lian Kong-ho̍k-hiong( 花蓮光復鄉 ), Kit-an-hiong ( 吉安鄉 ), Tâi-tang-kōan ( 台東縣 ) ê Tang-hô-hiong ( 東河鄉 ) kap Sêng-kong-tìn ( 成功鎮 ).

Amis-cho̍k lóng khiā tī Tiong-iong-soaⁿ-lêng ê tang-pêng, Li̍p-bū-khe ( 立霧溪 ) lâm-pêng, kui-ê khu-he̍k iân Thài-pêng-iûⁿ hái-hōaⁿ kiâⁿ, pau-koat Hoa-tang-chhiòng-kok ( 花東縱谷 ) kap Tang-hái-hōaⁿ pêⁿ-iûⁿ. In khiā ê só·-chāi lóng-chóng ū Tâi-tang-kōan ê Tang-hô ( 東河 ), Tî-siāng ( 池上 ), Koan-san ( 關山 ), Tn̂g-pin ( 長濱 ), Sêng-kong ( 成功), Pi-lâm ( 卑南 ), Tâi-tang-chhī ( 台東市 ), Hoa-lian-kōan ( 花蓮縣 ) Sin-siâⁿ ( 新城 ), Kit-an ( 吉安 ), Siū-hong ( 壽豐 ), Hōng-nâ ( 鳳林 ), Kong-ho̍k ( 光復 ), Hong-pin ( 豐濱 ), Sūi-sūi ( 瑞穗 ), Gio̍k-lí ( 玉里 ), Hù-lí ( 富里 ), Pîn-tang-kōan ( 屏東縣 ) ê Bó·-tan ( 牡丹 ), Bóan-chiu ( 滿州 ) téng-téng 19-ê hiong, tìn, chhī.

Cho̍k-kûn[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Amis-cho̍k chiàu khu-he̍k, hong-sio̍k kap khiuⁿ-kháu cheng-chha, thang hun-chò ē-kha chit-kúi-ê cho̍k-kûn:

  • Pak-pō·-Amis
Khiā tī Hoa-lian-kōan ê Hōng-nâ í-pak, it-ti̍t kah Hoa-lian-chhī, mā kiò-chò Lâm-sì Amis ( 南勢阿美 ), Siū-hong-hiong kap Kit-an-hiong lóng sǹg Pak-pō·-kûn.
  • Tiong-pō·-Amis
In-ūi hō· Hái-hōaⁿ-soaⁿ-lêng ( 海岸山脈 ) keh--khui, koh hun-chò Hái-hōaⁿ Amis ( 海岸阿美) kap Siù-ko·-lôan-khe khe-piⁿ ê Siù-ko·-lôan-khe Amis ( 秀姑巒溪阿美 ). Hái-hōaⁿ Amis pau-koat Hong-pin ( 豐濱 ) kap Tōa-káng-kháu( 大港口 ). Nā Siù-ko·-lôan-khe Amis tō pau-koat Sūi-sūi ( 瑞穗 ) kap Kî-bí ( 奇美 ).
  • Lâm-pō·-Amis
Khiā tī Tâi-tang-pêⁿ-iûⁿ ( Hôa-gí: 台東平原 ) hù-kīn,mā hō-chò Tâi-tang Amis ( 台東阿美 ). Chit-kûn pau-koat Tâi-tang-chhī, Má-ní ( 馬爾 ) kap、To·-lân ( 都蘭 ) chit-ko·-ûi-á.

Chhut-miâ-lâng[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Tâi-ôan ū chiâⁿ-chē chhut-miâ ê ūn-tōng-ôan sī Amis, chhin-chhiūⁿ Tiong-hôa Chit-gia̍p Iá-kiû Liân-bêng ê Tân Gī-sìn ( 陳義信 ), Iông Kài-jîn ( 陽介仁 ), Ông Kong-hui ( 王光輝 ), Tân Kim-bō· ( 陳金茂 ), Tēⁿ Hēng-thó· ( 鄭幸土 ), Ông Kong-hi ( 王光熙 ), N̂g Tiong-gī ( 黃忠義 ) kap ji̍p-khì Ji̍t-pún chit-gia̍p iá-kiû ê Koeh Gôan-tī ( 郭源治) lóng-sī Amis. Koh ū chìn-chêng kap chit-má phah chit-gia̍p nâ-kiû ê Tēⁿ Chì-liông ( 鄭志龍 ), Chu Chì-chheng ( 朱志清 ), N̂g Chhun-hiông ( 黃春雄 ) 、Chiân Bî-koan ( 錢薇娟 ) mā lóng-sī Amis-cho̍k-lâng.


Siā-hōe kap bûn-hòa[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  • Bú-hē-siā-hōe
Nā seng mài khòaⁿ ta̍k-pō·-lo̍k ê cheng-chha, it-poaⁿ kóng--khí-lâi, thôan-thóng ê Amis siā-hōebú-hē-siā-hōe, kìⁿ-nā chhù--ni̍h ê tōa-sè-hāng tāi-chì lóng sī cha-bó-lâng chò chú-chhâi, châi-sán mā sī cha-bó-lâng kè-sêng. Kan-taⁿ pō·-lo̍k ê chèng-tī-o̍ah-tāng, phah-la̍h kap lia̍h- chiah sī cha-po·-lâng ê khang-khòe. Só·-í tī Amis ê ka-têng cha-bó-lâng tiāⁿ khah khiàng-kha, cha-po·-lâng soah hō· lâng kám-kak khah sūn-chêng.
Khah chá ê sî-tāi, Amis ê cha-po·-lâng lóng-sī hō· lâng chio--ê, mā ū hun-ia̍h ( 婚役 ) ê koan-liām, tō-sī kè-chhōa liáu-āu tio̍h thè lú-hong gī-bū chò-sit kúi-go̍eh-ji̍t kàu 1, 2-tang. Tī Amis ê siūⁿ-hoat lāi-té, hō· lâng chio sī êng-kng ê tāi-chì, cha-po·-lâng ē-tàng thàn chit-ê ki-hōe hō· lú-hong chhù--ni̍h ê seng-o̍ah koh khah hó. M̄-koh in-ūi siū-tio̍h Hàn-jîn ê éng-hióng, taⁿ Amis siā-hōe lāi-té hō· lâng chio mā hán-tit ū--ah, chhù--ni̍h ê keng-chè mā ta̍uh-ta̍uh-á pìⁿ-chò cha-po· teh hōaⁿ, bú-hē-siā-hōe ê te̍k-chit liâu-liâu-á bô chhiūⁿ í-chêng hiah bêng.
  • Nî-hòe Kai-kip cho·-chit
Amis siā-hōe lēng-gōa 1-ê te̍k-sû ê só·-chāi sī giâm-keh ê nî-hòe Kai-kip cho·-chit. Cha-po·-gín-á 13, 14-hòe ê sî, tio̍h ka-ji̍p chi̍p-hōe-só· chiap-siū chiâⁿ-chò cha-po·-lâng ê hùn-liān. Chi̍p-hōe-só· lāi-té ēng 2-hòe kàu 5-hòe chò 1-ê kai-kip, kāng-1-ê kai-kip ê cha-po·-gín-á chò-hóe o̍h mi̍h-kiāⁿ, chò-sit kap seng-o̍ah mā chò-hóe, koh tâng-chê tòa tī chi̍p-hōe-só· lāi-té. Nā ū po-chióng kap chhù-ho̍at mā ēng kai-kip chò tan-ūi. Hō· kai-kip koh khah ba̍t-cha̍t, chit-khóan nî-hòe kai-kip cho·-chit sī î-chhî kui-sì-lâng--ê.
Chit-má chit-ê chè-tō· í-keng bô--khì-a, m̄-koh ta̍k-tang ê Ilisin ( khī-khek ê ì-sù, m̄-koh Hàn-jī kóng-chò hong-nî-chè; 豐年祭 ) iû-gôan chiàu thôan-thóng ê nî-hòe Kai-kip cho·-chit teh pān, lâi kā thôan-thóng ê seng-o̍ah kap koa-bú ê hùn-liān thôan--lo̍h-khì.

Thôan-thóng ê chè-lé[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  • Miladis ( Misacepo, Kumoris )
Hàn-jîn kā kiò-chò Lia̍h-hî-chè ( Hôa-gí: 捕魚祭 ). Pak-pō·-Amis kā hō-chò Miladis, Hái-hōaⁿ-Amis kā hō-chò Misacepo, Siù-ko·-lôan-khe-Amis kā hō-chò Kumoris.
Chò ê sî-kan sī tī Ilisin chìn-chêng, m̄-koh ta̍k-só·-chāi bô-kâng, chha-put-to sī tī 6-go̍eh kàu 8-go̍eh tiong-kan. Chit-ê chè-lé piáu-sī 1-tang í-keng kòe--ah. Thôan-thóng ê hong-sek sī ēng ū-to̍k ê tîn ( 籐 ) lâi thāu hî, chit-má kái ēng bāng-á ko·, tiàu-hî.
Chit-ê o̍ah-tāng kan-taⁿ ún-chún cha-po·-lâng chham-ka.
  • Ilisin
Ilisin ê ì-sù sī khī-khek, siōng-chá sī thàu-kòe chit-ê o̍ah-tāng tiám-tuh siáu-liân chit-chúi, ài ē-kì-tit téng-chúi ê kà-sī kap khī-khek. Chóng--sī chit-má soah pìⁿ-chò Amis ê kòe-nî.
Chit-má ê hong-sek, sī ta̍k-nî ê 7-go̍eh-tiong, ùi Tâi-tang ê Amis-cho̍k khí-kó·, ǹg pak-pêng pàng-phōaⁿ it-ti̍t pān--kòe, kah Hoa-lian Kit-an-hiong ê sî chha-put-to sī 8-go̍eh-té he̍k-chiá-sī 9-go̍eh-chhe.
Kin-kì Tafalong ( Hàn-jī miâ kā hō-chò 大巴塱 ) ê Nakao Eki ê kì-lo̍k, tī Ji̍t-pún-sî-tāi, Ilisin lóng-sī tī kū-le̍k 9-go̍eh lâi pān--ê, Ji̍t-pún-lâng lâi liáu-āu, in-ūi chè-lé ê sî-kan óa tī go̍eh-niû siōng îⁿ ê sî, kā hō 1-ê Ji̍t-gí-miâ hō-chò 月見祭.
Aū--lâi Tiong-kok Kok-bîn-tóng chèng-hú cháu-hóan lâi Tâi-ôan, ēng chè-lé sî-kan ha̍k-hāu ài siōng-khò chò lí-iû, choaⁿ-á kā sî-kan the̍h-chá kàu sin-le̍k 8-go̍eh, koh kā chè-lé lēng-gōa hō-miâ kiò-chò Hong-nî-chè ( 豐年祭 ).
Ilisin pún-té kan-taⁿ cha-po·-lâng ē-tàng chham-ka, cha-bó-lâng kap gín-á tio̍h kah siōng-bóe hit-kang chiah ē-tàng chham-ka, m̄-koh chit-má lú lâi lú chhìn-chhái--ah.
Ilisin ū choan-tô· ê koa, ta̍k-ê nî-hòe kai-kip koh ū in ka-tī ê koa, éng-kòe chè-koa pêng-siông-sî-á sī bē-ēng-tit chhiùⁿ--ê, chit-má mā khah bô hiah giâm-keh--ah.