Illinois

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
Illinois Chiu
State of Illinois
Flag of Illinois State seal of Illinois
Chiu-kî Chiu-chiong
Chhiok-hō: Land of Lincoln; The Prairie State
Piau-gí: State sovereignty, national union
Map of the United States with Illinois highlighted
Map of the United States with Illinois highlighted
Koan-hong gí-giân Eng-gí[1]
Liû-thong gí-giân Eng-gí (80.8%)
Se-pan-gâ-gí (14.9%)
Kî-tha (5.1%)
Chū-bîn chheng-ho͘ Illinoisan
Siú-hú Springfield
Siāng-tōa siâⁿ-chhī  Chicago
Siāng-tōa to͘-hōe Chicago to͘-hōe-khu Chicagoland
Bīn-chek Pâi-miâ tē-25
 • Ha̍p-kè 57,914 sq mi
(149,932 km2)
 • Tang-sai khoah 210 lí (338 km)
 • Lâm-pak khoah 390 lí (628 km)
 • % chúi-bīn 3.99
 • Hūi-tō͘ 36° 58′ N to 42° 30′ N
 • Keng-tō͘ 87° 30′ W to 91° 31′ W
Jîn-kháu Pâi-miâ tē-5
 • Ha̍p-kè 12,801,539 (2016 ko͘-sǹg)[2]
 • Bi̍t-tō͘ 232/sq mi  (89.4/km2)
Pâi-miâ tē-12
 • Hō͘-kháu siu-ji̍p tiong-ta̍t $60,413[3] (tē-19)
Koân-tō͘
 • Ko-tiám Charles Mound[4][5][6]
1,235 ft (376.4 m)
 • Pêng-kin 600 ft  (180 m)
 • Kē-tiám Mississippi Hô kap Ohio Hô sio-chiap-tē[5][6]
280 ft (85 m)
Siat chiu chìn-chêng Illinois Léng-thó͘
Sin chiu seng-li̍p 1818 nî 12 goe̍h 3 ji̍t (tē-21)
Chiu-tiúⁿ Bruce Rauner (R)
Hù-chiu-tiúⁿ Evelyn Sanguinetti (R)
Li̍p-hoat Chóng-hōe
 • Siōng-gī-īⁿ Chham-gī-īⁿ
 • Hā-gī-īⁿ Chiòng-gī-īⁿ
Chham-gī-goân Dick Durbin (D)
Tammy Duckworth (D)
Chiòng-gī-īⁿ tāi-piáu 11-ê Bîn-chú-tóng, 7-ê Kiōng-hô-tóng (lia̍t-toaⁿ)
Sî-khu Central: UTC -6/-5
ISO 3166 US-IL
Kán-siá IL, Ill.
Bāng-chām www.illinois.gov

IllinoisBí-kok ê chi̍t-ê chiu. Siú-húSpringfield. Siāng toā ê siâⁿ-chhī sī Chicago.

Tē-hō-miâ[siu-kái | kái goân-sí-bé]

"Illinois" ê í-goân sī Hoat-kok soan-kàu-sū kap thàm-hiám-ka tùi chāi-tē goân-chū-bîn ê kiò-hoat, chái-kî ū chē khoán siá-hoat. Chìn chi̍t pō͘ ê goân-thâu mā ū chē khoán lí-lūn, kî-tiong khah ha̍p-lí ê sī kóng "Illinois" sī Miami-Illinois gí-giân ê irenwe·wa, ì-sū sī "i phó͘-thong hong-sek kóng-ōe." Āu-lâi koh hō͘ Ojibwe gí-gân theh lâi ēng, piàn ilinwe·, Hoat-kok-ōe chioh ēng liáu āu, Hoat-gí-hòa ka chiūⁿ -ois.

Tē-lí[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Illinois sǹg sī tī Bí-kok ê tiong-se-pō͘. Tang-pêng sī Indiana, lâm-pêng kap Kentucky sio keh Ohio Hô, sai-pêng sī kap Missouri chham Iowa sio keh Mississippi Hô, pak-pêng koh ū Wisconsin.

Tī Illinois ê tang-pak-pêng sī Michigan Ô͘, chúi ê tùi-bīn sī Michigan, lēng-gōa Wisconsin kap Indiana mā óa tī ô͘ piⁿ.

Le̍k-sú[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Bí-kok goân-chū-bîn tī Illinois iû-kî chúi-lō͘ hoat-tián bûn-hòa, ùi Au-chiu-lâng lâi chìn-chêng chio̍h í-kēng chûn-chāi kúi-chheng nî. Tī Koster Ûi-chek (Koster Site) ū hoat-hiān iân-sio̍k 7000 nî ê sú-chêng jîn-bîn khiā-khí. CahokiaMississippi bûn-hòa lāi ê kok-ka, só͘-chāi óa kīn kin-á-ji̍t Collinsville. In kiàn-siat liáu to͘-chhī, kî-tiong koh ū chi̍t lia̍p hong hiān-tāi lâng hō chò "Monks Mound" ê kim-jī-thah, sī Mexico í pak siāng tōa ê sú-chêng kiàn-tio̍k. Chóng-sī bûn-bêng tī tāi-iok 15 sè-kí sî siau-sit

Hoat-kok ê thàm-hiám-ka Jacques Marquette kap Louis Jolliet tī 1673 nî thàm-châ liáu Illinois Hô. Kàu 1680 nî ê sî, koh ū Hoat-kok lâng tī kin-á-ji̍t Peoria khí-chō iàu-sài. Canada ê Hoat-kok-lâng hiòng lâm hoat-tián, tī Mississippi Hô tē-khū seng-oa̍h. Kàu 1764 nî, in-ūi Chhit Nî Chiàn-chêng sit-pāi, Hoat-kok kā in só͘ niá ê La Louisiane kau hō͘ Eng-kok khì. 1778 nî, Bí-kok ê thàm-hiám-ka George Rogers Clark chú-tiuⁿ Illinois Kūn (Illinois County) siū Virginia só͘ koán, āu-lâi chia tī 1783 nî hong siat chò Pak-sai Léng-thó͘ (Northwest Territory) ê chit hūn.

1809 nî 2 goe̍h chhe 3, Illinois Léng-thó͘ sêng-li̍p, siú-hú siat ùi Kaskaskia. Keng-kòe kúi chhù ê pian-kài khak-jīn, Illinois tī 1818 nî hong chiap-siū chò Bí-kok tē 21 chiu, 1819 nî chiong siú-hú sóa khì Vandalia, 1837 nî koh sóa Springfield.

1831 nî ê sî, chia-ê goân-chū-bîn hong kiông-chè sóa khí Iowa seng-oa̍h. 1832 nî, Illinois kap hū-kīn ê Wisconsin hoat-seng Black Hawk Chiàn-cheng (Black Hawk War), che sī Bí-kok kap Sauk, Fox koh ū Kickapoo pō͘-cho̍k chi kan ê chhiong-tu̍t.

Bí-kok Lōe-chiàn sî-kî, Illinois hiòng liân-bêng kun-tūi phài goân chhiau-kòe 25 bān, kûi-bô͘ pâi liân-bêng lāi tē-4 miâ.

20 sè-kí chá-kî, chiu lāi jîn-kháu lâi kàu 5 pah-bān. 1933 nî ê sî, Chicago pān liáu bān-kok phok-lám-hōe "Chìn-pō͘ ê Sè-kí" (Century of Progress). 1930 nî-tāi, chio̍h-iû ê khai-chhái chin hoat-tián, kàu 1939 nî, Illinois í-keng sī Bí-kok pâi tē-4 ê chio̍h-iû seng-sán chiu. Tē-jī-chhù Sè-kài Tāi-chiàn sî-kî, Illinois seng-sán Bí-kok kun-tūi bú-khì kiam chong-pī ê 6.1%.

1959 nî, Sèng Lawrence Hái-lō͘ (Saint Lawrence Seaway) khai-thong liáu-āu, Chicago piàn chò ē-tàng tit-chia̍p hiòng hái-iûⁿ ê káng-kháu.

Jîn-kháu[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chiàu Bí-kok Phó͘-cha-kio̍k ê ko͘-sǹg, 2016 nî 7 goe̍h chhe 1 Illinois ê jîn-kháu ū 12,801,539. In sī Tiong-se-pō͘ siāng chē lâng ê chiu-hūn. Chiu lāi ê Chicago, sī Bi-kok jîn-kháu pâi tē-3 miâ ê siâⁿ-chhī. Chāi-tē-lâng chheng Chicago to͘-hōe-khu hō-chò sī Chicagoland, lāi-bīn tòa liáu kui chiu 65% ê chū-bîn.

Giân-gí[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Illinois ê koan-hong gí-giân sī Eng-gí. Chha-put-to 80% ê jîn-bîn sī Eng-gí ê chāi-lâi sú-iōng-chiá, kî-tha mā chú-iàu sī thong Eng-gí chò tē-jī gí-giân. Chiu lāi chûn-chāi chē khoán Eng-gí khiuⁿ-kháu, pau-koat ū Chicago hū-kīn ê Lōe-tē Pak-hng Bí-kok Eng-gí (Inland Northern American English) kap Hui-chiu-hē Bí-kok-lâng Pe̍h-ōe Eng-gí (African American Vernacular English); tiong-pō͘ ê Tiong-tē Bí-kok Eng-gí (Midland American English); kap lâm-pêng ê Lâm-hng Bí-kok Eng-gí (Southern American English) téng khoán.

Keng-chè[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Illinois tī 2014 nî ê GDP sī 745,875 pa̍h-bān bí-kim.[7] Chiàu 2015 nî ê chu-liāu, pún chiu siāng-chē lâng chò ê sán-gia̍p sī kiān-khong chiàu-kò͘ kap siā-hōe hû-chō͘ (health care and social assistance).[8]

Pún chiu chú-iàu ê lông-sán ū hoan-be̍h, n̂g-tāu, chhī-ti, chhī-gû, lêng-sán-phín kap sió-be̍h. Illinois tiāⁿ sī Bí-kok koh chiu thâu nn̄g miâ ê nn̂g-tāu seng-sán-tē, chiàu 2015 nî ê chu-liāu, kui tang ê sán-liōng ū 14.8 pa̍h-bān tòng.[9]

Chham-khó[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  1. "(5 ILCS 460/20) (from Ch. 1, par. 2901‑20) State Designations Act". Illinois Compiled Statutes. Springfield, Illinois: Illinois General Assembly. September 4, 1991. April 10, 2009 khòaⁿ--ê. Sec. 20. Official language. The official language of the State of Illinois is English. 
  2. Utah is Nation’s Fastest-Growing State, Census Bureau Reports
  3. "Median Annual Household Income". The Henry J. Kaiser Family Foundation. December 9, 2016 khòaⁿ--ê. 
  4. "Charles". NGS data sheet. U.S. National Geodetic Survey. October 20, 2011 khòaⁿ--ê. 
  5. 5.0 5.1 "Elevations and Distances in the United States". United States Geological Survey. 2001. goân-loē-iông tī November 2, 2011 hőng khó͘-pih. October 21, 2011 khòaⁿ--ê. 
  6. 6.0 6.1 Elevation adjusted to North American Vertical Datum of 1988.
  7. Total Gross Domestic Product by State for Illinois, FRED.
  8. "Major industries with highest employment, by state, 1990-2015". Bureau of Labor Statistics. U.S. Bureau of Labor Statistics. 2016-08-05. 2017-01-23 khòaⁿ--ê. 
  9. "U.S. Yield & Production: Production by State". SoyStats. The American Soybean Association. 2017-02-16 khòaⁿ--ê.