Ji̍t-pún náu-iām

Ji̍t-pún náu-iām (Japanese encephalitis) sī 1-chióng thàu-kòe báng-á thoân-jiám ê pēⁿ-to̍k-sèng chi̍t-pēⁿ. I-ê pēⁿ-goân sī N̂g-pēⁿ-to̍k-kho (黃病毒科; Flaviviridae) ê Ji̍t-pún náu-iām pēⁿ-to̍k (Japanese encephalitis virus). I-ê pēⁿ-mûi sī khoân-bûn ka-báng (環紋家蚊; culex annulus) kap saⁿ-pan ka-báng (三斑家蚊 culex tritaeniorhynchus). 1924 nî i tī Ji̍t-pún po̍k-hoat tōa-liû-hêng, 1938 nî Ji̍t-pún ha̍k-chiá hoat-hiān i sī thàu-kòe báng-á lâi thoân-jiám, 1956 nî hoat-tián chhut bô-oa̍h-sèng ê e̍k-biâu (vaccine). I sī jîn-thek kiōng-tông thoân-jiám-pēⁿ ê 1-chióng, ē thoân-jiám ti-á, bé-á, gû-chiah, iûⁿ-á, káu-á, ke-á, chiáu-á, bi̍t-pô, chôa, kap chúi-ke.

Ji̍t-pún náu-iām chú-iàu hoat-seng tī 10 hòe í-hā ê gín-á, m̄-koh 10 hòe í-siōng ê gín-á kap tōa-lâng mā-ē tio̍h--tio̍h. I-ê liû-hêng kùi-cheh í 5 go̍eh kàu 10 go̍eh ûi-chú, te̍k-pia̍t sī 6 go̍eh kàu 8 go̍eh, pēⁿ-lē ko-hong-kî kah lo̍h-hō· chham hong-thai mā-ū koan-hē.

Hun-pò· tô·, 1970–1998 (Bí-kok CDC)

Ji̍t-pún náu-iām tī A-chiu chiok-chē kok-ka iáu-sī chiâⁿ giâm-tiōng ê liû-hêng-pēⁿ, in-ūi si-hêng ū-hông chù-siā Tâi-oân, Ji̍t-pún, kap Lâm-hân ê pēⁿ-lē í-keng kiám-chió chiok-chē, m̄-koh lîn-kīn ê chiok-chē kok-ka pau-koah Tiong-kok, Hui-lu̍t-pin, Ìn-nî, Má-lâi-se-a, Ìn-tō·, Nepal téng kok iáu-ū chiok-chē Ji̍t-pún náu-iām ê hoān-chiá, mā tiāⁿ-tiāⁿ ū liû-hêng ê hoat-seng.

Lîm-chhn̂g chèng-chōng

Kám-jiám Ji̍t-pún náu-iām āu, tāi-pō·-hūn ê lâng bô chèng-chōng, kheng-bî pēⁿ-lē thong-siông ē thâu-thiàⁿ, hoat-sio, he̍k-chiá bû-khún-sèng náu-mo̍·h-iām, náu-iām. Giâm-tiōng kám-jiám ê pēⁿ-lē ē thâu-thiàⁿ, hoat-koân-sio, áu-thò·, ì-sek bô·-hô·, thiu-chhoah, tiuh-kin, chêng-sû kek-tōng, hun-bê, téng-téng, ū-ê hoān-chiá ē-ū lô·-sîn-keng (顱神經) bôa-pì, ki-bah bô-la̍t, chìn-chùn (震顫), téng-téng sîn-keng-sèng āu-ûi-chèng.

Chín-toān

• Náu-chiah-chhòe-sio̍h kiám-cha (腦脊髓液檢查)
• Hemagglutination inhibition
• Complement fixation
• Neutralization
• ELISA

Tī-liâu

Ji̍t-pún náu-iām bô te̍k-sû ê liâu-hoat, kan-taⁿ ē-tàng i-chiàu pēⁿ-chêng hō· hoān-chiá chi-chhî tiâu-hoat, ū-hông tiù-kin, chúi-chéng, thé-ūn siuⁿ-koân, khip-ji̍p-sèng hì-iām (吸入性肺炎), koh, î-chhî ho·-khip khì-thé kau-ōaⁿ (呼吸氣體交換), chúi-hun kap tiān-kái-chit (電解質) ê pêng-hêng, ham sim-hì tāi-sióng (心肺代償) chèng-siông.

Ho·-khip-tō chó·-sat

Thun-iàn kap ho·-khip kong-lêng sit-tiâu, hun-pì-bu̍t gâu chō-sêng ho·-khip-tō chó·-sat, khó-lêng su-iàu chhah-khǹg khì-koán lāi-koán (氣管內管) he̍k-chiá khì-koán chhiat-khui-su̍t. Ho·-khip tiong-su chhim-hoān chō-sêng ho·-khip ki-bo̍h bâ-pì ê sî, tio̍h su-iàu jîn-kang ho·-khip-khì.

Náu-chúi-chéng

Bô-kui-chek ê ho·-khip khó-lêng piáu-sī lô·-lāi-ap siuⁿ-koân, su-iàu kàng-kē lô·-lāi-ap, kái-siān náu-pō· hoeh-liû ap-le̍k, î-chhî chèng-siông hoeh-ap.

Khòng-chè tiuh-kin

Tī kip-sèng kî-kan, ē-sái lī-iōng 1-ko̍ah io̍h-bu̍t khòng-chè tiuh-kin.

It-poaⁿ chiàu-kò·

Eng-ióng kap chúi-hun ê pó·-chhiong. Phōng-kong nā siuⁿ-chiúⁿ, tio̍h ē-sái khó-lū khǹg tó-jiō-koán; chù-ì chúi-hun kám-ē siuⁿ-chē he̍k thoat-chúi; khǹg ūi-koán khah-hó ùi-si̍t.

Khòng-seng-sò· ê si-ú

Sek-tòng ê khòng-seng-sò· si-ú ē-tit ū-hông sè-khún kám-jiám.

Kî-thaⁿ

Pau-koah sim-lí tī-liâu, chit-gia̍p kap ho̍k-kiàn-sèng tī-liâu; chia̍p-kìⁿ ê āu-ûi-chèng pau-koah sîn-keng āu-ûi-chèng, chêng-sû kap kò-séng ê kái-piàn, ūn-tōng kap gí-giân chiòng-gāi téng-téng lóng su-iàu ho̍k-kiàn tī-liâu.

Ū-hông

E̍k-biâu chiap-chèng

Tī lâng ê ū-hông chhò·-si, siāng-tiōng-iàu--ê tio̍h-sī ū-hông chù-siā. Tī Tâi-oân, Ji̍t-pún náu-iām e̍k-biâu sī siông-kui ê ū-hông-chiap-chèng, móa 15 koh-goe̍h ê iù-jî tī ta̍k-nî ê 3--goe̍h khai-sí tē-1-pái ê chiap-chèng, keh 2-lé-pài chù tē-2-pái, keh-tang koh chù tē-3-pái, kok-sió 1-nî-á koh-chài tui-ka 1-pái, í-āu khòaⁿ liû-hêng ê chêng-hêng chò pì-iàu ê tui-ka chiap-chèng. Kok-tē-khu ōe-seng-só· kap kong-su-li̍p pēⁿ-iⁿ lóng ē-sái chiap-siū chiap-chèng.

Pēⁿ-mûi-báng hông-tī

Ka-kiông khoân-khéng khòng-chè, kiám-chió pēⁿ-mûi-báng, tiāⁿ-tiāⁿ chheng-lí chúi-kau, phiah-bián sí-chúi chò-sêng báng-thâng chu-seng; ka-chng se-mn̂g kap se-thang, tī ti-tiâu hiân-kà lia̍h-báng-á-teng; hòa-ha̍k hông-tī-hoat, ia̍h-tio̍h-sī sat-thâng-chē ê sú-iōng.

Seng-bu̍t hông-tī-hoat

Lī-iōng chū-jiân-kài pêng-hêng goân-chek, hó-pí-kóng pó·-si̍t-sèng hî-lūi, in-ūi pēⁿ-mûi báng-thâng kah-ì tòa-tī chúi-chhân, chúi-kau, ē-sái lī-iōng sek-ha̍p chia-ê chúi-e̍k ê hî-lūi lâi pó·-si̍t báng-á ê iù-thâng. Lēng-gōa, ti-tu, sān-thâng-á mā-ē chia̍h báng-á.

Ū-hiō

Giâm-tiōng kám-jiám ê Ji̍t-pún náu-iām pēⁿ-hoān ū 5%-25% ē sí-bông, choa̍t tāi-to-sò· ê sí-bông àn-lē hoat-seng tī hoat-pēⁿ āu 5 ji̍t chi-lāi. Chûn-oa̍h ê pēⁿ-hoān tāi-to tī 1 lé-pài āu lâi thè-sio, m̄-koh ūn-tōng kap tì-lêng ê thè-hòa khó-lêng āi kúi-nā kó·-goe̍h kàu kúi-nā nî chiah ē-tàng hui-ho̍k chèng-siông, 20%-30% ē lâu-hā éng-kiú āu-ûi-chèng.

Pēⁿ-hoān ê ū-hiō kah i-ê nî-kí chiâⁿ-ū koan-hē, it-poaⁿ lâi-kóng, nî-iù kap nî-lāu chiá sí-bông kap ū āu-ûi-chèng ê pí-lē khah-koân. 1-pòaⁿ kàu 3-hun-chi-1 ê chûn-oa̍h-chiá tī kúi-koh-goe̍h kàu 1-nî lāi ē chhut-hiān pòaⁿ-sūi, kha-chhiú bô-la̍t, thiu-chhoah, kha-pō· bē-ún, téng-téng hiān-siōng. Chhiau-kòe 1-pòaⁿ ê chûn-oa̍h gín-á, tī hoat-pēⁿ 1-nî āu iáu-ū náu-pho ī-siông ê chêng-hêng. 4-hun-chi-3 ê chûn-oa̍h-chiá, tī hoat-pēⁿ 5-nî āu iáu-ū hêng-ûi he̍k cheng-sîn chōng-thāi hong-bīn ê ī-siông chêng-hêng.