Tân Chúi-píⁿ

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
Tân Chúi-píⁿ
陳水扁
Tē 10, 11 jīm Tiong-hoâ Bîn-kok chóng-thóng
Jīm-kî
2000 nî 5 goe̍h 20 ji̍t – 2008 nî 5 goe̍h 20 ji̍t
Hù chóng-thóng Lū Siù-liân
Chêng-jīm Lí Teng-hui
Kè-jīm Má Eng-kiú
Tē 9, 12 jīm Bîn-chú Chìn-pō͘ Tóng tóng-chú-se̍k
Jīm-kî
2007 nî 10 goe̍h 15 ji̍t – 2008 nî 1 goe̍h 12 ji̍t
Chêng-jīm Iû Sek-khun
Kè-jīm Chhòa Eng-bûn
Jīm-kî
2002 nî 7 goe̍h 21 ji̍t – 2004 nî 12 goe̍h 11 ji̍t
Chêng-jīm Siā Tiông-têng
Kè-jīm So͘ Cheng-chhiong
Tâi-pak-chhī Chhī-tiúⁿ
Jīm-kî
1994 nî 12 goe̍h 25 ji̍t – 1998 nî 12 goe̍h 25 ji̍t
Chêng-jīm N̂g Tāi-chiu
Kè-jīm Má Eng-kiú
Kò-jîn chu-sìn
Chhut-sì 1950 nî 10 goe̍h 12 ji̍t 1950-10-12(73 hòe)
 Tâi-oân Tâi-lâm-koān Koaⁿ-tiān-hiong
Chèng-tóng Bîn-chú Chìn-pō͘ Tóng (1988-2008, 2013-2019)
Chi̍t-pêng chi̍t-kok Hêng-tōng Tóng (2019-2020)
Bú-hāu Kok-li̍p Tâi-oân Tāi-ha̍k

Tân-Chúi-píⁿ (陳水扁; 1950 nî 10 goe̍h 12 ji̍t chhut-sì ), chêng Tiong-hôa Bîn-kok chóng-thóng, Bîn-chìn-tóng chú-se̍k, Formosa Bûn-kàu Ki-kim-hōe táng-sū-tiúⁿ, Tâi-ôan Tâi-lâm-kōan Koaⁿ-tiân-hiong lâng. Tī Tâi-ôan, chin-chōe lâng lóng ài iōng Bân-lâm-ōe chhin-chhiat chheng-hō· i chòe “A-píⁿ-à” , Tâi-ôan ê mûi-thé kòan-sì kā tong-sî ê Bîn-chìn-tóng chèng-hú kiò-chòe “Píⁿ Chèng-hú”.

Tân-Chúi-píⁿ sī Tâi-ôan tē-2 jīm bîn-sóan chóng-thóng, mā-sī tē-1 ê liân-jīm ê chóng-thóng, i tông-sî iū-koh sī thâu-chi̍t-ê Bîn-chìn-tóng che̍k ê chóng-thóng. Tī tong-kim ê kok-chè chèng-tī jîn-bu̍t tang-tiong, Tân-Chúi-píⁿ mā-sī 1-ê hàm-hàm hông cheng-gī ê lâng. Chin-chōe Tiong-kok-lâng phoe-phêng Tân-Chui-píⁿ bô-kò· Tiong-kok Tāi-lio̍k ê ap-le̍k, tōa-táⁿ chú-tiuⁿ Tâi-to̍k ê li̍p-tiûⁿ, án-ne hōan-sè ē chō-sêng kok-chè chhiong-thu̍t, mā-ū chin-chōe lâng phoe-phêng i sī “ āu-bú bīn ”, hoah piàn to̍h piàn, kóng-ōe bô chún-sǹg, iū-koh khiàm-khoe si-chèng lêng-le̍k. ah m̄-koh, lēng-gōa 1 hong-bīn, mā-ū chin-chōe Tâi-ôan bîn-chiòng jīn-ûi i ûi-hō liáu Tâi-ôan ê “ bîn-chú chū-iû hoat-tī ” , pó-hō· chú-kôan to̍k-li̍p put-siū chhim-hōan, o-ló í sī chhut-sì tī sàn-chhiah ê chng-kha ka-têng, óa-khò pún-sin ê hùn-tò·/tàu, chiâⁿ-chò chóng-thóng, chi-chhî i ê lâng kā i tòng-chòe Tâi-ôan-lâng ê kiau-ngō·.

Siàu-liân sî-tāi[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Kong-gôan 1950-nî Tân-Chúi-píⁿ chhut-sì tī Tâi-lâm-kōan 1-ê sàn-chhiah ê lông-bîn ka-têng, in-ūi ka-kéng pin-hân, sī-tōa-lâng hôan-ló hōan-sè bô-hoat-tō· chhiâⁿ-ióng chit-ê gín-á, it-ti̍t kàu-kah A-piⁿ-à 2-hoe chiah chèng-sek khì sin-pò hō·-kháu. A-píⁿ-à chú sè-hàn kut-la̍t tha̍k-chheh, sī-tōa-lâng khiām-tng-neh-tō·, sìm-chí chong-chîⁿ kiong i tha̍k-chheh. In-ūi seng-chek chiâⁿ-hó, mā lâi tit-tio̍h Lông-hî-hōe ê chióng-ha̍k-kim, pang-chō· i ôan-sêng ha̍k-gia̍p. 1969-nî, ùi Tâi-lâm it-tiong pit-gia̍p liáu-āu, A-píⁿ-à khó-tiâu Tâi-ôan Tāi-ha̍k siong-ha̍k-hē, liáu-āu i tùi hoat-lu̍t kám-hèng-chhù, tī 1-nî āu koh-chài khó-ji̍p Tâi-tāi hoat-lu̍t-hē. 1973-nî, chāi-hāu 3-nî-kip ê Tân-Chúi-píⁿ iū-koh í tē-it miâ ê sêng-chek khó-tio̍h lu̍t-su ê chu-keh. Che i-āu, Tân-Chúi-píⁿiū-koh sian-āu chiâⁿ-chòe Hân-kok Khèng-lâm Tāi-ha̍k êng-ū phok-sū, Ngô-lô-su Keng-chè Ha̍k-īⁿ keng-chè-ha̍k êng-ū phok-sū.

Chèng-tī seng-gâi[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Pian-chi̍p tiong Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Bí-lē-tó piān-hō· lu̍t-su[siu-kái | kái goân-sí-bé]

1979 nî bí-lē-tó sū-kiāⁿ sī Tân-chúi-píⁿ kiâⁿ-ji̍p chèng-tôaⁿ ê khè-ki, hit-sî Tân-chúi-píⁿ sī sū-kiāⁿ tang-tiong pī-kò lu̍t-su-thôan ê sêng-ôan chi-it, hū-chek ūi chú-hōan N̂g sìn-kài piān-hō·, t!Chiong-chhu khai-sí chham-ka tòng-gōa ūn-tong. 1981-nî, Tân-Chúi-píⁿ chham-sóan Tâi-pak-chhī gī-ôan, ko phiò tòng-sóan. 1984-nî, Tân-Chúi-píⁿ tam-jīm chū-iû sî-tāi hē-lia̍t cha̍p-chì siā ê siā-tiúⁿ, cha̍p-chì siā ê kháu-hō sī “ cheng-chhú pah-hūn-chi-pah ê giân-lūn chū-iû ”.

Kēng-sóan kong-chit[siu-kái | kái goân-sí-bé]

1985-nî, Tân-Chúi-píⁿ sî-khì gī-ôan ê chit-bū, tò-tńg-khì Tâi-lâm tāi-piáu tóng-gōa jîn-sū kēng-sóan Tâi-lâm kōan-tiúⁿ, kiat-kó lok-sóan. Tī-leh siā-phiò ê hêng-têng tang-tiong, hu-jîn Ngô·-Siok-tin bô sè-jī khì hō· thih-gû-chhia lòng tio̍h-siong, chò-sêng i pòan-sin-put-sûi. 1986-nî, in-ūi hông-lâi-tó sū-kiāⁿ, Tân-Chúi-píⁿ siū-kàu KBT li̍p-ùi Pâng-Hō·-siông khòng-kò, kóng i húi-pōng, Tân pī phōaⁿ-hêng 8 go̍eh-ji̍t. siâng-nî, hu-jîn Ngô·-Siok-tin tong-sóan li̍p-úi. Chhut-ga̍k āu, Tân-Chúi-píⁿ kè-sio̍k chò lu̍t-su ê khang-khòe, pēng-chhiáⁿ tam-jīm Ngô·-Siok-tin ê kok-hōe chō·-lí. 1987-nî, Bîn-chìn-tóng sêng-li̍p liáu-āu, Tân-Chúi-píⁿ ji̍p-tòng pēng-chhiáⁿ tòng-sóan tiong-siông-úi. 1989-nî, Tân-Chúi-píⁿ tòng-sóan cheng-gia̍h li̍p-úi, chiâⁿ-chò BCT tòng-thôan kàn-sū-tiúⁿ. 1992-nî, Tân-Chúi-píⁿ sêng-kong liân-jīm li̍p-úi.

Chò li̍p-ūi ê sî-chūn, Tân-Chúi-píⁿ hō·-lâng jīn-ûi sī būn-chèng piáu-hiān siāng-hó ê 1-ê. Chham-ka li̍p-hoat-īⁿ kok-hông úi-ôan-hōe kî-kan, Tân chú-pian choān-siá kok-hông chó·-chit chhó-àn, pēng-chhiáⁿ kiat-lō· chhut kúi-nā chân kok-hông bú-pī-àn, ki-tiong pau-koat pī-siū kok-kài koan-chù ê “ la-hoat-ia̍p kun-kò· bú-pī-àn ”. 1993-nî 7 go̍eh, Tân-Chúi-píⁿ hō· Bí-kok sin-bûn chiu-khan (Newsweek) phêng-sóan ûi Tâi-ôan kok-hōe hong-hûn jîn-bu̍t.

Tâi-pak chhī-tiúⁿ[siu-kái | kái goân-sí-bé]

1994-nî, Tâi-pak chhī tē-it piàn kí-hêng chhī-tiúⁿ ti̍t-sóan. Tán-Chúi-píⁿ tāi-seng ap-kòe tóng-lāi ê tùi-chhiú Siā Tiông-têng, ti̍t-tio̍h BCT ê thê-miâ chham-sóan. In-ūi hit-sî KBT tú-tú hun-lia̍t, sin chó·-sêng ê Sin-tong thê-miâ Tiò Siàu-khong chham-sóan, hit-pêng KBT mā phài-chhut hāu-sóan-jîn Nn̂g-Tāi-chiu, chòe-āu tō-tì sóan-phiò hun-sòaⁿ, kàn-chiap pang-chō· BCT ê Tân-Chúi-píⁿ sêng-kong tòng-sóan. chit-pái sóan-kú kî-kan, chin-chōe iú-koan KBT chú-se̍k Lí-Teng-hui àm-tiong siong-chō· Tân-Chúi-píⁿ ê thôan-bûn mā tiāⁿ-tiāⁿ ū thiaⁿ--tio̍h.

Tân-Chúi-píⁿ chāi-jīm chhī-tiúⁿ tiong-kan, ū-lâng páu-chiáng, ū-lâng khì-hiâm. O-ló ê lâng kóng i chhin-kin bîn-chiok, thui-tōng chin-choe hāng chhī-chèng kiàn-siat, pau-koat chia̍t-ūn, hā-chúi-tō tī-lí téng-téng, iau-koh tiōng-tiám sàu-tû sek-chêng hâng-gia̍p, sī-chèng bóan-ì-tō· ta̍t-kàu 76%. Ah m̄-koh mā ū-lâng kong i chò liáu bô-kàu. 1998-nî Tân-Chúi-píⁿ kèng-cheng liân-jīm, cho-siū tio̍h KBT hāu-sóan-jîn Má Eng-kiú ê kiông-le̍k thiáu-chiàn, chòe-āu liân-jīm sit-pāi.

Kiâⁿ-hiàng chóng-thóng-hú[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Kēng-sóan chhī-tiúⁿ sit-lī kòe-āu, 1999-nî Tân-Chúi-píⁿ sóan-te̍k chhut-kok bôa-liān, chù-sim ha̍p-si̍p gōa-kok ê keng-giān kah su-sióng. I koat-tēng beh chiong gán-kong khǹg-tiàm 2000-nî Tâi-ôan chóng-thóng tāi-sóan. Khí-chhù seng-phah tē-ki, Tân-Chúi-píⁿ lī-iōng chit-tōaⁿ sî-kan kiâⁿ-thàng chôan Tâi-ôan 309-ê hiuⁿ-tìn, ūi kim-āu si-chèng phah ki-chhó·. Siâng-chi̍t-nî 7 go̍eh, Tân-Chúi-píⁿ tit-tio̍h BCT thê-miâ ûi chóng-thóng hāu-sóan-jîn.

Tân-Chúi-píⁿ chham-khó Eng-kok ê kái-kek mô-sek, thê-chhut sin tiong-kan lō·-sòaⁿ, chò-ûi sóan-kú ê tiong-sim su-sióng. sóan-kí kî-kan, Tâi-ôan mûi-thé kong-chok jîn-ôan Ô·-Tiong-sìn chhut-pan 1-pún miâ hō-chò Tâi-ôan chi-chú ê chheh, siông-sè kài-siāu Tân-Chúi-píⁿ ê jîn-seng le̍k-thêng, che ūi i lō·-bóe sūn-lī tòng-sóan thê-kiong bōe-chió ê pang-chō·, hō· i tit-tio̍h koh-khah chōe ê chi-chhî. Tī chit-pún chheh lāi-tē, Tan-Chúi-píⁿ mā siông-sè soat-bêng liáu i kò-jîn ê chèng-tī li̍p-tiûⁿ kah i tùi Tâi-ôan bī-lâi hoat-tián ê koan-tiám.

Kong-gôan 2000-nî, in-ūi KBT ê tē-jī chhù hun-lia̍t, Chhin-bîn-tòng ê chú-sek Sòng-Chhó·-jû pho̍ah-lo̍h heng-phiò-àn sū-kiāⁿ, chòe-āu Tân-Chúi-píⁿ chiàm-tio̍h pân-gî, kan-nā 33.9% ê tit-phiò-lu̍t hō· i sūn-lī tòng-sóan chóng-thóng, si̍t-hiān Tâi-ôan le̍k-sú siōng thâu-chi̍t-pái chèng-tóng lûn-thè. Tī chit-piàn ê sóan-kú tang-tiong, kāng-khóan ū lâng hong-siaⁿ kóng sī Lí-Teng-hui tī-leh àm-tiong siong-chō· Tân-Chúi-píⁿ.

Chóng-thóng seng-gâi[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Pian-chi̍p tiong Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Chhèng-kek sū-kiāⁿ[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Pian-chi̍p tiong Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Chham-khó[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chen's aboriginal names

  • Amis: Mahengheng (invincible warrior)
  • Atayal: Qebuta (leader to paradise)
  • Bunun: Kavaslavian (warrior advancing welfare)
  • Kavalan: Padada-mes
  • Paiwan: Tanuvak (defending warrior)
  • Puyuma: Kelalaw (courageous warrior)
  • Rukai: Pacak (supreme leader)
  • Saisiat: Kalahayta-in (supernatural master)
  • Tao: Simagalelaw
  • Taroko: Watan-rulung (courageous warrior)
  • Thao: Yaminasaw (one of us)
  • Tsou: Avay (courageous warrior)

(Source: Taipei Times [1]; Henry Tan-Teⁿ Archived 2005-10-28 at the Wayback Machine.)

Gōa-pō· liân-kiat[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chham-khó chu-liāu[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Tân Chúi-píⁿ
koaⁿ-liâu
Chiap-sio̍k
N̂g Tāi-chiu
Tâi-pak-chhī chhī-tiúⁿ
1994 nî–1998 nî
Kè-sio̍k
Má Eng-kiú
Chiap-sio̍k
Lí Teng-hui
Tiong-hoâ Bîn-kok chóng-thóng
2000 nî–2008 nî
chèng-tóng chit-bū
Chiap-sio̍k
Siā Tiông-têng
Bîn-chú Chìn-pō͘ Tóng tóng-chú-se̍k
2002–2004
Kè-sio̍k
Koa Kiàn-bêng
(tāi-lí)
Chiap-sio̍k
Chhòa Tông-êng
(tāi-lí)
Bîn-chú Chìn-pō͘ Tóng tóng-chú-se̍k
2007–2008
Kè-sio̍k
Siā Tiông-têng
(tāi-lí)