"Viking-lâng" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng
~ bot ka-thiam: fiu-vro:Viikingiq |
~ bot ka-thiam: be-x-old:Вікінгі; 細部更改 |
||
Tē 1 chōa: | Tē 1 chōa: | ||
[[File:Faroe stamp 064 europe (viking route).jpg|thumb|300px|[[Mî-iûⁿ Kûn-tó]] sī Viking-lâng ǹg sai hoat-tián ê 1-ê tiōng-iàu ê tiong-sim. |
[[File:Faroe stamp 064 europe (viking route).jpg|thumb|300px|[[Mî-iûⁿ Kûn-tó]] sī Viking-lâng ǹg sai hoat-tián ê 1-ê tiōng-iàu ê tiong-sim. [[iû-phiò]] chiàⁿ-chhiú-pêng sī Au-chiu sai-pak, tò-chhiú-pêng sī [[Peng-tē]], ē-pêng sī [[Britain Kûn-tó]] ê pak-pêng.]] |
||
'''Viking-lâng''' ([[Kó͘-Norse-oē]]: |
'''Viking-lâng''' ([[Kó͘-Norse-oē]]: ''vikingr'') sī [[8 sè-kí]] boé-kî kàu [[11 sè-kí]] chi-kan teh kiâⁿ-chûn [[thàm-hiám]], [[kau-chiàn]], chò [[seng-lí]] ê hit-koá [[Pak-au]] lâng. In bat chhiúⁿ-kiap [[Britain Kûn-tó]], [[Hoat-kok]], [[Au-chiu]] kî-thaⁿ só͘-chāi.. |
||
==Le̍k-sú== |
== Le̍k-sú == |
||
[[Skandinavia]] lī [[sai-lâm-a]] ê [[lông-gia̍p]] bûn-bêng hoat-goân-tē te̍k-pia̍t hn̄g, lông-gia̍p ki-su̍t kàu [[se-goân]] [[chêng 2500 nî]] chiah thoân kàu [[Au-chiu]] sai-pak. |
[[Skandinavia]] lī [[sai-lâm-a]] ê [[lông-gia̍p]] bûn-bêng hoat-goân-tē te̍k-pia̍t hn̄g, lông-gia̍p ki-su̍t kàu [[se-goân]] [[chêng 2500 nî]] chiah thoân kàu [[Au-chiu]] sai-pak. Au-chiu [[Tiong-kó· Sî-tāi]] chìn-chêng ê Skandinavia ē-sái kóng sī Au-chiu bûn-bêng ê chháu-tē, pēng-bô siū tio̍h [[Roma Tè-kok]] koán-hat a̍h-sī éng-hióng. |
||
Skandinavia ê tē-lí kap bu̍t-chit tiâu-kiāⁿ te̍k-pia̍t kó·-lē lâng hoat-tián [[kiâⁿ-chûn ki-su̍t]]. |
Skandinavia ê tē-lí kap bu̍t-chit tiâu-kiāⁿ te̍k-pia̍t kó·-lē lâng hoat-tián [[kiâⁿ-chûn ki-su̍t]]. [[Norge]] iû-kî sī án-ne. I ê [[hái-hōaⁿ]]-sòaⁿ oan-oan-oat-oat, hêng-sêng chē-chē chhun ji̍p-khì lio̍k-tē ê tn̂g [[oan]] (hō-chò [[fjord]]), tì-sú chē chûn pí iân hái-hōaⁿ kiâⁿ lio̍k-tē khah khoài. Chá-kî ê chûn bô phâng. Kàu-kah [[600 nî]] chó-iū chiah ū [[phâng-chûn]] ki-su̍t tùi [[Tē-tiong-hái]] thoân kàu-ūi. Hit tōaⁿ sî-kî Au-chiu khì-hāu te̍k-pia̍t sio-lo̍h, Skandinavia jîn-kháu tōa cheng-ka. Norge ê tē pún-té kan-taⁿ 3% sek-ha̍p [[chèng-choh]]. Kàu-kah [[700 nî]], sai Norge ê tē ē-tàng ióng-chhī ê jîn-kháu-gia̍h í-keng chha-put-to kàu ke̍k-hān ah. |
||
Só·-í khai-sí ū lâng hoat-tián khì kàu hái-gōa. |
Só·-í khai-sí ū lâng hoat-tián khì kàu hái-gōa. In ê [[chûn]] sok-tō· kín, ū phâng oân-ná ē-tit kò-chiúⁿ, ē-tàng kòe hái mā ē-sái kò chiūⁿ hô-chhoan. In chài [[Pak-au]] sim-lîm ê tōng-bu̍t phôe kàu [[Britain Kûn-tó]], tāi-lio̍k gōa-siau. Ū-sî bé-bē, ū-sî kiam chhiúⁿ-kiap. In ka-kī hō ê miâ hō-chò ''Viking'', ì-sù sī "Chhiúⁿ-kiap ê lâng". Thâu-khí-seng kéng [[joa̍h--lâng]] sî-chūn kòe hái khì kàu Britain hù-kīn ê [[Lindisfarne-tó]] chhiúⁿ tong-tē ê [[Ki-tok-kàu]] [[siu-tō-īⁿ]], chhiu-thiⁿ chiah lī-khui. Āu--lâi tī [[koâⁿ--lâng]] ê sî-chūn bih tòa bo̍k-phiau-tē hù-kīn kòe-tang, thèng-hāu hó-thiⁿ chiah lo̍h-chhiú. Kàu-bóe--ah kui-khì lâu tòa gōa-hiong, kiàn-li̍p sin chèng-tī sè-le̍k. |
||
[[File:Viking Expansion.svg|thumb|350px|left|]] |
[[File:Viking Expansion.svg|thumb|350px|left|]] |
||
Viking-lâng tùi-gōa khok-chhiong(?) ê lō͘-sòaⁿ chú-iàu pun 3 tiâu. |
Viking-lâng tùi-gōa khok-chhiong(?) ê lō͘-sòaⁿ chú-iàu pun 3 tiâu. Tang, sai. |
||
*[[Sverige]] -> [[Pe̍h-hái]] -> Kiev/[[Lō·-se-a]] |
* [[Sverige]] -> [[Pe̍h-hái]] -> Kiev/[[Lō·-se-a]] |
||
*[[Danmark]] -> Lindisfarne-tó, [[Normandie]], Brittany, [[Gibraltar]], [[Tē-tiong-hái]] |
* [[Danmark]] -> Lindisfarne-tó, [[Normandie]], Brittany, [[Gibraltar]], [[Tē-tiong-hái]] |
||
*Norge -> |
* Norge -> |
||
**[[Shetland Kûn-tó]] |
** [[Shetland Kûn-tó]] |
||
**[[Mî-iûⁿ Kûn-tó]] |
** [[Mî-iûⁿ Kûn-tó]] |
||
**[[Orkney Kûn-tó]] |
** [[Orkney Kûn-tó]] |
||
**[[Éire]] ([[Dublin]]) |
** [[Éire]] ([[Dublin]]) |
||
**[[Peng-tē]] |
** [[Peng-tē]] |
||
**[[Chheⁿ-tē]] |
** [[Chheⁿ-tē]] |
||
**[[Vinland]], [[Markland]] ([[Labrador]], [[Newfoundland]]) |
** [[Vinland]], [[Markland]] ([[Labrador]], [[Newfoundland]]) |
||
==Bûn-hòa== |
== Bûn-hòa == |
||
Chia̍h-mi̍h: |
Chia̍h-mi̍h: siāng ài chia̍h [[ti-bah]]. |
||
==Chham-khó chu-liāu== |
== Chham-khó chu-liāu == |
||
*[[Jared Diamond|Diamond, Jared]]. |
* [[Jared Diamond|Diamond, Jared]]. 2005. ''Collapse: how societies choose to fail or succeed''. New York: Viking. |
||
[[Category:Au-chiu le̍k-sú]] |
[[Category:Au-chiu le̍k-sú]] |
||
Tē 45 chōa: | Tē 45 chōa: | ||
[[bat-smg:Vėkėngā]] |
[[bat-smg:Vėkėngā]] |
||
[[be:Вікінгі]] |
[[be:Вікінгі]] |
||
[[be-x-old:Вікінгі]] |
|||
[[bg:Викинги]] |
[[bg:Викинги]] |
||
[[bn:ভাইকিং]] |
[[bn:ভাইকিং]] |
2010-nî 1-goe̍h 19-ji̍t (pài-jī) 01:00 ê siu-tēng-pún
Viking-lâng (Kó͘-Norse-oē: vikingr) sī 8 sè-kí boé-kî kàu 11 sè-kí chi-kan teh kiâⁿ-chûn thàm-hiám, kau-chiàn, chò seng-lí ê hit-koá Pak-au lâng. In bat chhiúⁿ-kiap Britain Kûn-tó, Hoat-kok, Au-chiu kî-thaⁿ só͘-chāi..
Le̍k-sú
Skandinavia lī sai-lâm-a ê lông-gia̍p bûn-bêng hoat-goân-tē te̍k-pia̍t hn̄g, lông-gia̍p ki-su̍t kàu se-goân chêng 2500 nî chiah thoân kàu Au-chiu sai-pak. Au-chiu Tiong-kó· Sî-tāi chìn-chêng ê Skandinavia ē-sái kóng sī Au-chiu bûn-bêng ê chháu-tē, pēng-bô siū tio̍h Roma Tè-kok koán-hat a̍h-sī éng-hióng.
Skandinavia ê tē-lí kap bu̍t-chit tiâu-kiāⁿ te̍k-pia̍t kó·-lē lâng hoat-tián kiâⁿ-chûn ki-su̍t. Norge iû-kî sī án-ne. I ê hái-hōaⁿ-sòaⁿ oan-oan-oat-oat, hêng-sêng chē-chē chhun ji̍p-khì lio̍k-tē ê tn̂g oan (hō-chò fjord), tì-sú chē chûn pí iân hái-hōaⁿ kiâⁿ lio̍k-tē khah khoài. Chá-kî ê chûn bô phâng. Kàu-kah 600 nî chó-iū chiah ū phâng-chûn ki-su̍t tùi Tē-tiong-hái thoân kàu-ūi. Hit tōaⁿ sî-kî Au-chiu khì-hāu te̍k-pia̍t sio-lo̍h, Skandinavia jîn-kháu tōa cheng-ka. Norge ê tē pún-té kan-taⁿ 3% sek-ha̍p chèng-choh. Kàu-kah 700 nî, sai Norge ê tē ē-tàng ióng-chhī ê jîn-kháu-gia̍h í-keng chha-put-to kàu ke̍k-hān ah.
Só·-í khai-sí ū lâng hoat-tián khì kàu hái-gōa. In ê chûn sok-tō· kín, ū phâng oân-ná ē-tit kò-chiúⁿ, ē-tàng kòe hái mā ē-sái kò chiūⁿ hô-chhoan. In chài Pak-au sim-lîm ê tōng-bu̍t phôe kàu Britain Kûn-tó, tāi-lio̍k gōa-siau. Ū-sî bé-bē, ū-sî kiam chhiúⁿ-kiap. In ka-kī hō ê miâ hō-chò Viking, ì-sù sī "Chhiúⁿ-kiap ê lâng". Thâu-khí-seng kéng joa̍h--lâng sî-chūn kòe hái khì kàu Britain hù-kīn ê Lindisfarne-tó chhiúⁿ tong-tē ê Ki-tok-kàu siu-tō-īⁿ, chhiu-thiⁿ chiah lī-khui. Āu--lâi tī koâⁿ--lâng ê sî-chūn bih tòa bo̍k-phiau-tē hù-kīn kòe-tang, thèng-hāu hó-thiⁿ chiah lo̍h-chhiú. Kàu-bóe--ah kui-khì lâu tòa gōa-hiong, kiàn-li̍p sin chèng-tī sè-le̍k.
Viking-lâng tùi-gōa khok-chhiong(?) ê lō͘-sòaⁿ chú-iàu pun 3 tiâu. Tang, sai.
- Sverige -> Pe̍h-hái -> Kiev/Lō·-se-a
- Danmark -> Lindisfarne-tó, Normandie, Brittany, Gibraltar, Tē-tiong-hái
- Norge ->
Bûn-hòa
Chia̍h-mi̍h: siāng ài chia̍h ti-bah.
Chham-khó chu-liāu
- Diamond, Jared. 2005. Collapse: how societies choose to fail or succeed. New York: Viking.