Khí-khún-pan

Gê-khún-pan (牙菌斑, dental microbial plaque) sī ū cho·-chit, ū nńg-sèng, n̂g-sek he̍k phú-á-sek ê bu̍t-chit, i liâm tiàm chhùi-khí piáu-bīn liâm liáu chiâⁿ ân. I sī chhùi-nōa ê thn̂g-nn̄g-pe̍h (醣蛋白, glycoproteins) kap sè-pau gōa-piáu ê to-thn̂g-lūi (多醣類, polysaccharides) só· cho·-sêng ê ki-chit (基質, matrix) pau-koah glucans (chhin-chhiūⁿ dextrans, mutans) kap fructans (khó-pí kóng levan) ka-siōng sè-khún só· lâi cho·-sêng. Chit-ê ki-chit sú-tit lán bē-tàng kan-tāⁿ kò lo̍k-chhùi to̍h beh kā gê-khún-pan lo̍k tiāu, pit-su ài kò khí-bín-á he̍k kî-thaⁿ kháu-khiuⁿ ōe-seng kang-kū ê ki-hâi le̍k-liōng chiah ē-tàng tû-tiāu.

Lúi-chek kap sêng-hūn ián-piàn

Chhùi-khí sé chheng-khì liáu-aū sò· hun-cheng kàu sò· tiám-cheng chi-lāi, tio̍h ē hō· chhùi-nōa ê thn̂g-nn̄g-pe̍h só· cho·-sêng chiâⁿ po̍h (0.1-0.8 µm) ê pellicle lâi khàm--khí-lâi. Tī 24 tiám-cheng chi-lāi, tiàm pellicle téng-koân khí-chho· ê Gram-iông-sèng sè-khún (chhin-chhiūⁿ Streptococcus kap Actinomyces-lūi) khai-sí kiàn-li̍p. Chit-sî pellicle ka-siōng sè-khún kap kî-thaⁿ sêng-hūn tio̍h piàn-sêng gê-khún-pan. Tī soah--lo̍h-khì kúi-kang, gê-khún-pan ê sè-khún sò·-liōng kè-siok chēng-ka, Gram-im-sèng ê cocci kap Gram-iông-sèng chham Gram-im-sèng ê rods ham filaments lóng-ū--á. 3 lé-pài liáu-āu, filamentous organisms ū bêng-hián ê chēng-ka, iû-kî sī tī gê-gîn ê piⁿ--á. Gê-khún-pan ê sè-khún ê tāi-siā sán-bu̍t ē chhiok-chìn siok-chú (宿主) cho·-chit ê sìm-chhut chok-iōng (滲出作用, exudation) kap PMN (多形細胞核顆粒球,polymorphonuclear granulocytes) ê chhian-î. Che sī khí-hōaⁿ siūⁿ-beh ûi-tó· ji̍p-chhim ê sè-khún ê hoat-iām hoán-èng. Khí-hōaⁿ hoat-iām ná-lâi ná giâm-tiōng, chiap-ha̍p siōng-phôe (接合上皮, juntional epithelium) sòng-sit pō·-hūn ê nn̂g-sèng, sú-tit sè-khún ē-tàng chhim-ji̍p chhùi-khí kap siōng-phôe chi-kan. Gê-gîn lak-tē-á (牙齦囊袋, gingival pocket) chôaⁿ lâi hêng-sêng.

Iú-lī gê-khún-pan tui-chi̍p ê siâng-kìⁿ in-sò·

• Khí-hōaⁿ-téng kap khí-hōaⁿ-té khí-tái(齒滓,齒石,牙結石，calculus) chho·-chho· ê piáu-bīn gâu khā sè-khún.
• Gê-kut-chit gê-iū-chit kau-kài(牙骨質牙釉質交界，cementoenamel juntional） mā siâng-chāi ū khah chho· ê só·-chāi, pau-koah gê-iū-chit thūt-chhut(projections) kap gê-iū-chu(pearls)
• Chhùi-khí ê li̍h-phāng kap hoat-io̍k kau（fissures and grooves） lap--lo̍h-khì ê só·-chāi gâu khā thái-ko.
• Khí-kún-pō· kap khí-kin chiù-khí（齒頸部佮齒根蛀齒，cervical and root caries）: Chiù-khang sī tûn-chek toa-liōng gê-khún-pan ê chúi-khò·.
• Chhùi-khí pâi-lia̍t bô chéng-chê（crowding）khah pháiⁿ sé-chhùi kap chū-chheng(自清, self-cleaning), cheng-ka gê-khún-pan ê tûn-chek.
• Iōng chhùi chhoán-khùi（mouth breathing） ín-khí kháu-khiuⁿ thoat-chúi, sú-tit gê-khún-pan kēng-ka jūn kap liâm. Chhùi-nōa ê pó-hō· kong-lêng kàng-kē.

Iú-lī gê-khún-pan tui-chi̍p ê i-goôn-sèng（iatrogenic）in-sò·

• Chhiong-thiām-bu̍t（充填物，filling）
• Siu-ho̍k-thé（restorations） kap khí-lông（crowns）ê gōa-hiân pian-iân（overhanging margins）