Chúi

Chúi-tō-thâu chhut--lâi ê chúi

Chúi (水) sī tē-kiû-téng siōng-kài phó·-thong ê e̍k-thé. Chúi bô sek-chúi, phīⁿ--khí-lâi kap tam--khí-lâi mā bô bī. Ô͘, hái, hô kap khe lāi-té lóng-sī chúi. Ùi thiⁿ-téng lo̍h--lo̍h-lâi ê chúi tō sī hō·-chúi. Chúi nā léng kah chi̍t-ê têng-tō·, tō ē kian-tàng, soah pìⁿ-chò peng ia̍h-sī seh. Nā chún chúi tú sio kah chi̍t-ê thêng-tō͘, i tō ē kún, pìⁿ-chò chúi-ian.

Si̍t-bu̍t, tōng-bu̍t, hām lâng lóng tio̍h chia̍h chúi chiah ē o̍ah, in-ūi chúi tī o̍ah-mi̍h ê thé-lāi ū thài-chē lō͘-iōng tī-leh. Pí-lūn-kóng, chúi sī kōaⁿ, hoeh, chhùi-nōa, kap jiō siōng-chú-iàu ê sêng-hūn. Kōaⁿ hō· sin-thé bē siuⁿ lōa, hoeh ùi ūi-tn̂g kā êng-ióng sàng khì kàu sin-thé ê ta̍k-ê pō͘-hūn, hō· lán ē o̍ah. Chhùi-nōa pang-chān lâng kap tōng-bu̍t kā chia̍h-mi̍h siau-hòa. Jiō kā bái ê hòa-ha̍k-phín sàng lī-khui sin-thé.

Chúi mā sī ím-liāu chú-iàu ê sêng-hūn. Pí-lūn gû-leng, kó-chiap, kap chiú lóng-sī. Ta̍k-khóan ím-liāu lóng lēng-gōa ū ka bī he̍k-chiá-sī êng-ióng sêng-hūn, chhin-chhiū thn̂g, kóe-chí, ia̍h-sī chiú-cheng. Hō-ló-oē sù-siông kā chú--kòe, ē lim tit ê chúi kiò-chò tê, ia̍h-sī pe̍h-tê. Phàu tê-bí ê tê lēng-gōa kā hō-chò tê-bí-tê.

Tī seng-bu̍t-ha̍k lâi kóng, chúi tùi sè-pau chiâⁿ tiōng-iàu, in-ūi chúi ē-tàng kā put-chí-á chē mi̍h-kiāⁿ siau-iûⁿ. Chúi chiâⁿ-chò hòa-ha̍k hóan-èng ê mûi-kài, hō· hòa-ha̍k hóan-èng thang hoat-seng, chiah-ê bu̍t-chit mā thàu-kòe chúi sàng khì kui sin-khu múi-chi̍t-ê só͘-chāi. Chúi hō· lán pó-chhî kò·-tēng ê un-tō͘, thé-un siuⁿ-kôan ê sî, lán lâu--chhut-lâi ê kōaⁿ nā ta--khì, un-tō͘ chū-jiân tō kàng--lo̍h-lâi. Chúi mā kā sin-thé lāi-té bô-lō͘-iōng kap ū-to̍k ê mi̍h-kiāⁿ thàu-po̍h, piàn-chò jiō, thang pâi-chhut thé-gōa.

Chiàu hòa-ha̍k lâi kóng, chúi-hun-chú sī ēng 2 ê chúi-sò͘ gôan-chú (H) kap 1 ê sng-sò͘ gôan-chú (O) cho·-sêng--ê. I ê hun-chú-sek sī H₂O.

Kî-thaⁿ gí-giân ê liân-kiat

• Chit-ê Eng-bûn bāng-chām kà lán án-chóaⁿ thang lim-tio̍h chheng-khì ê chúi