"Ji̍t-thâu" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
刪去的內容 新增的內容
piau-chhiam: 手動回退
無編輯摘要
Tē 1 chōa: Tē 1 chōa:
{{Redirect|Thài-iông}}
:''"Thài-iông" choán lâi chia, kî-tha ì-sù khòaⁿ [[thài-iông (khu-pia̍t-ia̍h)]].''
{{Infobox star
[[File:The Sun by the Atmospheric Imaging Assembly of NASA's Solar Dynamics Observatory - 20100819.jpg|thumb|right|200px|Ji̍t-thâu]]
| name = Ji̍t-thâu [[File:Sun symbol.svg|25px]]
'''Ji̍t-thâu''' (日頭), ia̍h kiò '''Thài-iông''' (太陽), sī lán [[thài-iông-hē]] î-it ê 1 lia̍p [[chheⁿ]]. [[Tē-kiû]] kap só·-ū kî-thaⁿ ê [[hêng-seng]] lóng lia̍h ji̍t-thâu chò chiu-choán ê tiong-sim. Ji̍t-thâu mā-sī [[thian-bûn-ha̍k]] lāi-té lán khiā ê [[thian-hô-hē]] chē-chē [[chheⁿ]] ê kî-tiong 1 lia̍p.
| image = The Sun by the Atmospheric Imaging Assembly of NASA's Solar Dynamics Observatory - 20100819.jpg
| caption = Ji̍t-thâu
| alt =
| map x =
| map y =
| map circle =
| proper name =
| constellation =
| galaxy =
| ascension =
| declination =
| distance = {{val|1|ul=AU}} ≈ {{val|1.496|e=8|u=km}} (kī-lī [[tē-kiû]])<br>≈ {{val|2.7|e=17|u=km}} (≈ {{val|fmt=commas|29,000|u=[[Kong-liân]]}}, kī-lī [[Hô-khe]] tiong-sim)
| epoch =
| magnitude = 4.83
| spectral = G2V
| age = ≈ 4.6 billion years
| mass = {{val|1.9885||e=30|u=kg}}
| radius = [[Ji̍t-thâu poàⁿ-kèng|695,700]]&nbsp;km
| rotation = {{val|7.189|e=3|u=km/h}}
| planets = [[Thài-iông-hē]]
| period =
| axis =
| eccentricity =
| inclination =
}}
'''Ji̍t-thâu''' ({{hanji|日頭}}), ia̍h kiò '''Thài-iông''' ({{hanji|太陽}}), sī lán [[thài-iông-hē]] î-it ê 1 lia̍p [[chheⁿ]]. [[Tē-kiû]] kap só·-ū kî-thaⁿ ê [[hêng-seng]] lóng lia̍h ji̍t-thâu chò chiu-choán ê tiong-sim. Ji̍t-thâu mā-sī [[thian-bûn-ha̍k]] lāi-té lán khiā ê [[thian-hô-hē]] chē-chē [[chheⁿ]] ê kî-tiong 1 lia̍p.


In-ūi [[thài-iông-hē]] ê [[hêng-seng]] lóng àn ji̍t-thâu teh se̍h, só͘-í tī [[thian-bûn-ha̍k]] kap thài-khong lú-hêng ê kè-e̍k lāi-té, ji̍t-thâu oan-nā chin tiōng-iàu, it-poaⁿ lóng hō͘ lâng the̍h lâi ēng chòe [[kí-hô]] ê tiong-sim-tiám. Lēng-gōa [[thài-khong-chûn]] mā ē-tàng sūn [[thài-iông-hong]] lâi sái, thài-iông-hong sī ji̍t-thâu siā--chhut-lâi ê [[lia̍p-chí]].
In-ūi [[thài-iông-hē]] ê [[hêng-seng]] lóng àn ji̍t-thâu teh se̍h, só͘-í tī [[thian-bûn-ha̍k]] kap thài-khong lú-hêng ê kè-e̍k lāi-té, ji̍t-thâu oan-nā chin tiōng-iàu, it-poaⁿ lóng hō͘ lâng the̍h lâi ēng chòe [[kí-hô]] ê tiong-sim-tiám. Lēng-gōa [[thài-khong-chûn]] mā ē-tàng sūn [[thài-iông-hong]] lâi sái, thài-iông-hong sī ji̍t-thâu siā--chhut-lâi ê [[lia̍p-chí]].

2020-nî 12-goe̍h 20-ji̍t (lé-pài) 05:52 ê siu-tēng-pún

"Thài-iông" choán koè chia. Chhōe kî-thaⁿ ēng-hoat, khòaⁿ Thài-iông (khu-pia̍t-ia̍h).
Ji̍t-thâu

Ji̍t-thâu
kī-lī AU1.496×108 km (kī-lī tē-kiû)
≈ 2.7×1017 km (≈ 29,000 Kong-liân, kī-lī Hô-khe tiong-sim)
Te̍k-tiám
Sī-chheⁿ m 4.83
Hêng-chheⁿ hun-lūi G2V
Hoè ≈ 4.6 billion years
Chit-liōng 1.9885×1030 kg
Poàⁿ-kèng 695,700 km
chū-choán 7.189×103 km/h
He̍k-chheⁿ Thài-iông-hē

Ji̍t-thâu (日頭), ia̍h kiò Thài-iông (太陽), sī lán thài-iông-hē î-it ê 1 lia̍p chheⁿ. Tē-kiû kap só·-ū kî-thaⁿ ê hêng-seng lóng lia̍h ji̍t-thâu chò chiu-choán ê tiong-sim. Ji̍t-thâu mā-sī thian-bûn-ha̍k lāi-té lán khiā ê thian-hô-hē chē-chē chheⁿ ê kî-tiong 1 lia̍p.

In-ūi thài-iông-hē ê hêng-seng lóng àn ji̍t-thâu teh se̍h, só͘-í tī thian-bûn-ha̍k kap thài-khong lú-hêng ê kè-e̍k lāi-té, ji̍t-thâu oan-nā chin tiōng-iàu, it-poaⁿ lóng hō͘ lâng the̍h lâi ēng chòe kí-hô ê tiong-sim-tiám. Lēng-gōa thài-khong-chûn mā ē-tàng sūn thài-iông-hong lâi sái, thài-iông-hong sī ji̍t-thâu siā--chhut-lâi ê lia̍p-chí.

Thài-iông-lêng kap kong-ha̍p-chok-iōng hō͘ o̍ah-miā kā en-thu-lo͘-phi (entropy) ge̍k-choán, mā thàu-kòe chhòng-chō koh khah ho̍k-cha̍p ê hun-chú, chhin-chhiūⁿ nn̄g-pe̍h-chit kap kàⁿ-sò͘ (enzyme), lâi kā khah-bô ti̍t-sū ê hun-chú hôe-ho̍k ti̍t-sū.

Lán chòe-kīn chai-iáⁿ ū chi̍t-kóa khiā tī hái-té ê o̍ah-mi̍h, in sui-bóng chiò bē-tio̍h ji̍t-thâu, m̄-koh sī khò hòa-ha̍k-ha̍p-sêng (chemosynthesis) lâi seng-chûn--ê. In só͘ ēng--ê sī tē-kiû chiâⁿ-hêng ê sî lâu--lo̍h-lâi ê lêng-liōng. Chit-ê lia̍h-chāi-gōa, jîn-lūi mā ē-hiáu lī-iōng he̍k-iông-ha̍p kap he̍k-hun-lia̍t lâi tit-tio̍h lêng-liōng. Tî-liáu téng-bīn chiah-ê hong-sek í-gōa, lóng-chóng ê o̍ah-miā lóng tio̍h óa-khò Ji̍t-thâu téng-kôan só͘ hoat-seng ê he̍k-iông-ha̍p lâi tit-tio̍h seng-chûn su-iàu ê lêng-liōng.

Tī ji̍t-thâu téng-kôan, kheng (H, chúi-sò͘, hydrogen) hām hāi (He, helium) kap chò-hóe lâi sán-seng lêng-liōng, tī khah-óa ji̍t-thâu tiong-sim ê só͘-chāi mā ū kî-thaⁿ khah tāng ê gôan-sò͘ teh iông-ha̍p.

Ji̍t-thâu-o͘-chí ē kái-piàn tē-kiû-téng ê thiⁿ-khì, mā-ē éng-hióng tio̍h tiān-chú-khì-châi.

Thài-iông-hē
Chheⁿ: Ji̍t-thâu
He̍k-chheⁿ: Chúi-chheⁿ | Kim-chheⁿ | Tē-kiû | Hóe-chheⁿ | Bo̍k-chheⁿ | Thó͘-chheⁿ | Thian-ông-chheⁿ | Hái-ông-chheⁿ
É-he̍k-chheⁿ: Ceres | Mê-ông-chheⁿ | Haumea | Makemake | Eris
Sió-bu̍t-thé: Sió-he̍k-chheⁿ | Hái-ông-chheⁿ goā chheⁿ-thé | Tn̂g-boé-chheⁿ
Oē-chheⁿ: Goe̍h-niû | Hoé-chheⁿ ê | Bo̍k-chheⁿ ê | Thó͘-chheⁿ ê | Thian-ông-chheⁿ ê | Hái-ông-chheⁿ ê
Tīn: Sió-he̍k-chheⁿ-toà | Kuiper-toà | Sàn-loān îⁿ-poâⁿ | Oort-hûn
Chhiáⁿ chham-khó thian-bûn bu̍t-thé, thài-iông-hē ê chheⁿ-thé lia̍t-toaⁿ, chiàu poàⁿ-kèng pâi iah sī chiàu chit-liōng pâi