"Hoat-lu̍t" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng
~無編輯摘要 |
~ bot ka-thiam: arc, arz, bat-smg, be, bm, cv, fi, he, is, kn, krc, ky, lb, ln, lo, mwl, no, os, ps, si, simple, sk, sr, yo, zea, zh thiah-tû: sg siu-kái: ht, lv, sc |
||
| Tē 41 chōa: | Tē 41 chōa: | ||
[[af:Reg]] |
[[af:Reg]] |
||
[[an:Dreito]] |
|||
[[ar:قانون]] |
[[ar:قانون]] |
||
[[ |
[[arc:ܩܢܘܢܐ]] |
||
[[arz:قانون]] |
|||
[[ast:Drechu]] |
[[ast:Drechu]] |
||
[[az:Hüquq]] |
[[az:Hüquq]] |
||
| ⚫ | |||
[[ba:Хоҡуҡ]] |
[[ba:Хоҡуҡ]] |
||
| ⚫ | |||
[[bar:Recht]] |
[[bar:Recht]] |
||
[[ |
[[bat-smg:Teisė]] |
||
[[ |
[[be:Права]] |
||
| ⚫ | |||
[[bg:Право]] |
[[bg:Право]] |
||
[[bm:Sàrìya]] |
|||
| ⚫ | |||
[[br:Gwir (lezenn)]] |
|||
| ⚫ | |||
[[ca:Dret]] |
[[ca:Dret]] |
||
[[ceb:Pamalaod]] |
[[ceb:Pamalaod]] |
||
| ⚫ | |||
[[ch:Lai]] |
[[ch:Lai]] |
||
[[co:Drittu]] |
[[co:Drittu]] |
||
| ⚫ | |||
[[cv:Тивĕçлĕ ирĕклĕх]] |
|||
[[cy:Cyfraith]] |
[[cy:Cyfraith]] |
||
[[da:Jura]] |
[[da:Jura]] |
||
| Tē 62 chōa: | Tē 68 chōa: | ||
[[el:Δίκαιο]] |
[[el:Δίκαιο]] |
||
[[en:Law]] |
[[en:Law]] |
||
| ⚫ | |||
[[eo:Leĝo (jura)]] |
[[eo:Leĝo (jura)]] |
||
| ⚫ | |||
[[eu:Zuzenbide]] |
[[eu:Zuzenbide]] |
||
[[fa:قانون]] |
[[fa:قانون]] |
||
| ⚫ | |||
[[fr:Droit]] |
[[fr:Droit]] |
||
| ⚫ | |||
[[fur:Dirit]] |
[[fur:Dirit]] |
||
| ⚫ | |||
[[ga:Dlí]] |
[[ga:Dlí]] |
||
[[gl:Dereito]] |
|||
[[gv:Leigh]] |
[[gv:Leigh]] |
||
[[ |
[[he:דין]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[hi:विधि]] |
[[hi:विधि]] |
||
[[hr:Pravo]] |
[[hr:Pravo]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[io:Yuro]] |
[[io:Yuro]] |
||
[[ |
[[is:Lögfræði]] |
||
| ⚫ | |||
[[it:Diritto]] |
[[it:Diritto]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[ka:სამართალი]] |
[[ka:სამართალი]] |
||
[[kk:Құқық]] |
[[kk:Құқық]] |
||
[[kn:ಕಾನೂನು]] |
|||
[[sw:Sheria]] |
|||
[[ |
[[ko:법]] |
||
[[ |
[[krc:Хакъ]] |
||
[[ku:Dad]] |
[[ku:Dad]] |
||
[[ |
[[kv:Инӧд]] |
||
[[ky:Укук]] |
|||
[[la:Ius]] |
[[la:Ius]] |
||
[[ |
[[lad:Dirito]] |
||
[[ |
[[lb:Droit]] |
||
[[li:Rech]] |
[[li:Rech]] |
||
[[ln:Mambí ma mibéko]] |
|||
| ⚫ | |||
[[lo:ກົດໝາຍ]] |
|||
| ⚫ | |||
[[lt:Teisė]] |
|||
[[lv:Tieslietas]] |
|||
[[mi:Ture]] |
|||
[[mk:Право]] |
[[mk:Право]] |
||
| ⚫ | |||
[[ms:Undang-undang]] |
[[ms:Undang-undang]] |
||
[[mwl:Dreito]] |
|||
| ⚫ | |||
[[nl:Recht]] |
[[nl:Recht]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[nn:Rettsvitskap]] |
[[nn:Rettsvitskap]] |
||
[[no:Rettsvitenskap]] |
|||
[[nrm:Loué]] |
[[nrm:Loué]] |
||
[[oc:Drech]] |
[[oc:Drech]] |
||
[[os:Барад]] |
|||
[[pl:Prawo]] |
[[pl:Prawo]] |
||
[[ps:حقوق]] |
|||
[[pt:Direito]] |
[[pt:Direito]] |
||
| ⚫ | |||
[[qu:Chiqa]] |
[[qu:Chiqa]] |
||
[[ro:Drept]] |
|||
[[ru:Право]] |
[[ru:Право]] |
||
[[ |
[[sc:Deretu]] |
||
| ⚫ | |||
[[sco:Law]] |
[[sco:Law]] |
||
[[ |
[[si:නීතිය]] |
||
[[simple:Law]] |
|||
[[sk:Právo]] |
|||
[[sl:Pravo]] |
[[sl:Pravo]] |
||
[[sq:Ligji]] |
|||
[[sr:Право]] |
|||
[[sv:Juridik]] |
[[sv:Juridik]] |
||
[[ |
[[sw:Sheria]] |
||
[[ta:சட்டம்]] |
[[ta:சட்டம்]] |
||
[[th:กฎหมาย]] |
[[th:กฎหมาย]] |
||
[[ |
[[tl:Batas]] |
||
[[tr:Hukuk]] |
[[tr:Hukuk]] |
||
[[uk:Право]] |
[[uk:Право]] |
||
[[vec:Lexe e derito]] |
[[vec:Lexe e derito]] |
||
[[vi:Luật pháp]] |
|||
[[war:Balaud]] |
[[war:Balaud]] |
||
[[yi:געזעץ]] |
[[yi:געזעץ]] |
||
[[yo:Òfin]] |
|||
[[zea:Recht]] |
|||
[[zh:法律]] |
|||
| ⚫ | |||
[[zh-yue:法律]] |
[[zh-yue:法律]] |
||
2010-nî 5-goe̍h 6-ji̍t (pài-sì) 11:43 ê siu-tēng-pún
Hoat-lu̍t sī lâng tī siā-hoē iah kok-ka lāi-té hō͘ lâng siūⁿ-chò tio̍h sūn-thàn ê ū hē-thóng ê kui-chek. Su-hoat kap kéng-chhat chip-hêng chiah-ê kui-chek, mā chhú-hoa̍t ûi-hoán hoat-lu̍t ê lâng, chhú-hoa̍t ê chhiú-lō͘ pí-lūn hoa̍t-kim iah koaiⁿ-kaⁿ téng-téng. Tī kó͘-chá sî-tāi, hoat-lu̍t sù-siông sī thâu-lâng só͘ chè-tēng--ê, lâi chè-hâng lâng tio̍h án-choáⁿ seng-hoa̍t, choh-sit kap chò seng-lí. Hiān-chhú-sî toā-to-sò͘ ê kok-ka--ni̍h, hoat-lu̍t sī li̍p-hoat ki-kò͘ lāi-bīn siū soán-kí--chhut-lâi ê chèng-tī jîn-bu̍t chè-tēng kap tâu-phiò thong-koè--ê khah chē.
Hoat-lu̍t ê kū-thé khoán-sek tō sī hoat-lu̍t tiâu-bûn (hoat-àn), i ê loē-iông pau-koat kéng-chhat, hoat-īⁿ kap chhú-hoa̍t ê hong-sek. Lu̍t-su sī gián-kiù kap ūi pī-kò piān-hō͘ ê choan-gia̍p jîn-oân.
Thàu-koè su-hoat ki-kò͘ kā hoat-lu̍t chip-hêng, thang chè-hān chèng-hú kan-taⁿ ē-tàng tī i kap jîn-bîn só͘ iok-sok ê hoān-ûi lāi sú-iōng koân-le̍k, che tō hō-chò "hoat-tī". Chèng-hú ê koân-le̍k chú-iàu siū hiàn-hoat ê sok-pok. Hoat-tī thang phiah-bián to̍k-chhâi, mā pó-hō͘ jîn-bîn ê koân-lī. Se-goân-chêng 350 nî Hi-lia̍p tiat-ha̍k-ka Aristotle bat siá-kóng: "Hoat-tī khah hó-koè jīn-hô kò-jîn ê thóng-tī."
Bûn-hoà tiāⁿ-tiāⁿ sī chē-chē hoat-lu̍t goân-chek ê chú-iàu lâi-goân, chhin-chhiūⁿ ka-têng koan-liām, kap siā-hoē koàn-sì, lóng ē éng-hióng hoat-lu̍t ê kui-tēng. Lēng-goā tī chin chē kok-ka, chong-kàu kap chong-kàu chheh pí-lūn Vedas, Sèng-keng iah Koran mā bat sī hoat-lu̍t loē-iông iàu-kín ê lâi-goân.
Hoat-lu̍t ê lūi-hêng
Sêng-bûn-hoat kap bô-sêng-bûn-hoat
Sêng-bûn-hoat sī tī taⁿ toā-to-sò͘ kok-ka só͘ sú-iōng ê su-hoat hē-thóng, i sī ēng kin-kì hiàn-hoat só͘ chè-tēng ê hoat-lu̍t tiâu-bûn, iah-sī chèng-hú kong-pó͘ ê kui-tēng, lâi chò ki-chhó͘. Sêng-bûn-hoat koh ū 1 ê pō͘-hūn, sī kin-kì koàn-sì ê hoat-lu̍t thêng-sū. Tī chhái-chhú sêng-bûn-hoat ê kok-ka lāi-té, hoat-koaⁿ it-poaⁿ-tek bô hiah toā ê koân, toā-pō͘-hūn ê hoat-lu̍t kap phoàⁿ-lē lóng sī kok-hoē gī-oân só͘ chò--ê.
Bô-sêng-bûn-hoat sī ēng éng-koè hoat-koaⁿ só͘ phoàⁿ-koat ê kiat-kó chò ki-chhó͘ ê hēng-thóng. I ê goân-thâu tī England, koh taⁿ tī chē-chē [[[Tāi-eng Tè-kok]] í-chá ê léng-thó͘ kap si̍t-bîn-tē mā ū chhái-iōng. (M̄-koh Scotland kap Quebec tō bô.) I kāng-sī mā sī Bí-kok siōng chú-iàu ê hoat-lu̍t hêng-sek, sui-bóng Bí-kok kok-hoē ū thong-koè chē-chē hoat-àn, m̄-koh ū koh khah chē ê hoat-lu̍t kui-tēng sī in-ūi í-chá hoat-têng ê phoàⁿ-koat.
Bô-sêng-bûn-hoat tī Tiong-sè-kí tō ū--a, goân-khí-thâu sī John Kok-ông hō͘ kùi-cho̍k kiông-pek chhiam-sú ê Tāi-hiàn-chiuⁿ.
Chong-kàu hoat-lu̍t
Chong-kàu hoat-lu̍t sī kin-kì chong-kàu sìn-gióng iah chong-kàu chheh ê hoat-lu̍t. Pí-lūn Iû-thài-kàu ê Halakha, Islam ê Sharia, kap Ki-tok-kàu ê Kàu-hoē-hoat. It-ti̍t kah 18 sè-kí, Sharia lóng iáu sī Islam sè-kài ê chú-iàu hoat-lu̍t hē-thóng. Tī chhin-chhiūⁿ Saud ê A-la-pek kap Iran, in kok kui-ê hoat-lu̍t hē-thóng ki-pún-tek tō sī chhú Sharia chò kin-té--ê.
Chong-kàu hoat-lu̍t tùi chi̍t-koá hui-chong-kàu hoat--ni̍h ê khin-choē tiāⁿ-tiāⁿ ū chin khò͘-hêng ê chhú-hoa̍t, tùi hū-lú kap chió-sò͘ cho̍k-kûn ū khah put-lī.