"Chū-iû chú-gī" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng
~ bot ka-thiam: als, an, ar, arz, bat-smg, be, be-x-old, bg, br, bs, ckb, cy, el, eu, fiu-vro, fo, fy, ga, gl, hi, hif, hr, hu, id, ig, is, jv, ka, ko, krc, ku, la, lmo, lv, mk, ms, mwl, oc, pnb, ps, sah, sc, sh, simple, sl, ta, th, tl, tr, ug, ur, uz, |
|||
Tē 45 chōa: | Tē 45 chōa: | ||
[[Category:Chèng-tī tiat-ha̍k]] |
[[Category:Chèng-tī tiat-ha̍k]] |
||
[[als:Liberalismus]] |
|||
[[an:Liberalismo]] |
|||
[[ar:ليبرالية]] |
|||
[[arz:ليبراليه]] |
|||
[[bat-smg:Liberalėzmos]] |
|||
[[be:Лібералізм]] |
|||
[[be-x-old:Лібэралізм]] |
|||
[[bg:Либерализъм]] |
|||
[[br:Frankizouriezh]] |
|||
[[bs:Liberalizam]] |
|||
[[ca:Liberalisme]] |
[[ca:Liberalisme]] |
||
[[ckb:لیبرالیزم]] |
|||
[[cs:Liberalismus]] |
[[cs:Liberalismus]] |
||
[[cy:Rhyddfrydiaeth]] |
|||
[[da:Liberalisme]] |
[[da:Liberalisme]] |
||
[[de:Liberalismus]] |
[[de:Liberalismus]] |
||
[[el:Φιλελευθερισμός]] |
|||
[[en:Liberalism]] |
[[en:Liberalism]] |
||
[[eo:Liberalismo]] |
[[eo:Liberalismo]] |
||
[[es:Liberalismo]] |
[[es:Liberalismo]] |
||
[[et:Liberalism]] |
[[et:Liberalism]] |
||
[[eu:Liberalismo]] |
|||
[[fa:لیبرالیسم]] |
[[fa:لیبرالیسم]] |
||
[[fi:Liberalismi]] |
[[fi:Liberalismi]] |
||
[[fiu-vro:Liberalism]] |
|||
[[fo:Liberalisma]] |
|||
[[fr:Libéralisme]] |
[[fr:Libéralisme]] |
||
[[ |
[[fy:Liberalisme]] |
||
[[ga:Liobrálachas]] |
|||
[[gd:Lachasachd]] |
|||
[[gl:Libertario]] |
|||
[[he:ליברליזם]] |
[[he:ליברליזם]] |
||
[[hi:उदारतावाद]] |
|||
[[hif:Udarwaad]] |
|||
[[hr:Liberalizam]] |
|||
[[hu:Liberalizmus]] |
|||
[[id:Liberalisme]] |
|||
[[ig:Liberalism]] |
|||
[[is:Frjálslyndisstefna]] |
|||
[[it:Liberalismo]] |
[[it:Liberalismo]] |
||
[[ja:自由主義]] |
[[ja:自由主義]] |
||
[[jv:Liberalisme]] |
|||
[[ka:ლიბერალიზმი]] |
|||
[[ko:자유주의]] |
|||
[[krc:Либерализм]] |
|||
[[ku:Lîberalîzm]] |
|||
[[la:Liberalismus]] |
|||
[[lmo:Liberalism]] |
|||
[[lt:Liberalizmas]] |
[[lt:Liberalizmas]] |
||
[[lv:Liberālisms]] |
|||
[[mk:Либерализам]] |
|||
[[ms:Liberalisme]] |
|||
[[mwl:Liberalismo]] |
|||
[[nl:Liberalisme]] |
[[nl:Liberalisme]] |
||
[[nn:Liberalisme]] |
[[nn:Liberalisme]] |
||
[[no:Liberalisme]] |
[[no:Liberalisme]] |
||
[[oc:Liberalisme]] |
|||
[[pl:Liberalizm]] |
[[pl:Liberalizm]] |
||
[[pnb:لبرلزم]] |
|||
[[ps:لېبراليزم]] |
|||
[[pt:Liberalismo]] |
[[pt:Liberalismo]] |
||
[[ro:Liberalism]] |
[[ro:Liberalism]] |
||
[[ru:Либерализм]] |
[[ru:Либерализм]] |
||
[[sah:Либерализм]] |
|||
[[sc:Liberalismu]] |
|||
[[sh:Liberalizam]] |
|||
[[simple:Liberalism]] |
|||
[[sk:Liberalizmus]] |
[[sk:Liberalizmus]] |
||
[[sl:Liberalizem]] |
|||
[[sr:Либерализам]] |
[[sr:Либерализам]] |
||
[[sv:Liberalism]] |
[[sv:Liberalism]] |
||
[[ta:தாராண்மையியம்]] |
|||
[[th:เสรีนิยม]] |
|||
[[tl:Liberalismo]] |
|||
[[tr:Liberalizm]] |
|||
[[ug:لىبېرالىزىم]] |
|||
[[uk:Лібералізм]] |
[[uk:Лібералізм]] |
||
[[ur:آزاد خیالی]] |
|||
[[uz:Liberalizm]] |
|||
[[vi:Chủ nghĩa tự do]] |
|||
[[war:Liberalismo]] |
|||
[[yi:ליבעראליזם]] |
|||
[[za:Swyouzcujyi]] |
|||
[[zh:自由主义]] |
[[zh:自由主义]] |
||
[[zh-yue:自由主義]] |
2010-nî 9-goe̍h 13-ji̍t (pài-it) 20:42 ê siu-tēng-pún
Chū-iû-chú-gī sī 1 khoán tùi chèng-tī kap chèng-hú ê su-khó hong-sek. Chū-iû-chú-gī-chiá jīn-ûi chū-iû tō sī sù-siông-tek chèng-hú tio̍h mài khì kan-sia̍p jîn-bîn.
Chū-iû-chú-gī-chiá án-choáⁿ siūⁿ
- Kò-jîn ê chū-iû: Tī mài siong-gāi pa̍k-lâng kap sńg-tn̄g lâng ê mi̍h ê tiâu-kiāⁿ ē-kha, sûi-lâng lóng ū ūi in ka-tī chò koat-tēng ê koân.
- Siū-chè-hān ê chèng-hú: Chèng-hú chûn-chāi ê chú-iàu lí-iû sī beh pó-hō͘ kò-jîn ê chù-iû. Che piáu-sī chèng-hú tek-khak tio̍h pó-hō͘ jîn-bîn kap in ê châi-sán.
- Chū-iû ê chhī-tiûⁿ: Nā bô siong-gāi lâng, lán lâng eng-kai ē-tàng kap jīn-hô lâng bé-bē jīn-hô mi̍h-kiāⁿ.
- Hô-pêng: Jîn-lūi bô-eng-kai hoat-tōng chiàn-cheng iah sú-iōng pō-le̍k.
Chū-jiân-hoat
Chiaⁿ chē chū-iû-chú-gī-chiá siong-sìn chū-jiân-hoat (natural law). Chū-jiân-hoat sī 1 chióng su-khó ê hong-sek, jīn-ûi ta̍k-ê lâng lóng ū seng-chûn, chū-iû kap kò-jîn só͘-iú-bu̍t ê koân. Che tō piáu-sī lán eng-kai chó͘-tòng jīn-hô lâng khì sat-hāi jīn-hô-lâng, nā in bē khì siong-hāi pa̍t-lâng lâi kóng, lán tio̍h bô-eng-kai chó͘-chí lâng khì chò in siūⁿ-beh chò ê tāi-chì. Koh lán mā bô-eng-kai tī lâng bô ùn-chún ê chêng-hêng-hā kā in ê mi̍h the̍h--khì. Chū-iû-chú-gī-chiá chhut-chāi in lia̍h-kóng he tō sī jîn-lūi chèng-khak ê hō͘-siong tùi-thāi ê hong--sek, só͘-í in siong-sìn chū-jiân-hoat.
Keng-chè ê chū-iû-chú-gī
Ū chi̍t-koá chū-iû-chú-gī-chiá sī keng-chè-ha̍k-ka. In bô tì-ì tī lâng chi-kan hō͘-siong tùi-thāi ê hē-hāng, in sī tì-ì beh chhoē-chhut lâng nā siūⁿ-ài ū chiok-chē mi̍h-kiāⁿ, án-ne lâng tio̍h án-choáⁿ hō͘-siong chih-chiap. In kóng nā lâng mài hō͘-siong siong-gāi, koh mài khì sńg-tn̄g pa̍k-lâng ê só͘-iú-bu̍t iah châi-sán, án-ne sûi-lâng lóng ē koè-liáu khah hó.
Tiat-ha̍k
Tiat-ha̍k-ka (iah su-sióng-ka] leh thó-lūn chū-iû-chú-gī ê sî, in tiāⁿ-tiāⁿ ê kóng-tio̍h chi̍t-koá lâng-miâ. Chiah-ê miâ sù-siông sī 19 sè-kí ê John Stuart Mill kap Jeremy Bentham, kap 20 sè-kí ê Isaiah Berlin. Nā in kóng-khí chū-iû chhī-tiûⁿ keng-chè, in tō khó-lêng ē thê-khí Adam Smith, Adam Smith tī 18 sè-kí siá chin chē koan-hē chū-iû chhī-tiûⁿ ê tù-chok.
Éng-hióng
Chiah-ê lí-lūn ū éng-hióng Karl Marx kap Friedrich Engels. In jīn-ûi lâng nā ē-thang ū in chia̍h-thâu-lō͘ ê kong-si ê chi̍t-pō͘-hūn só͘-iú-koân, án-ne in tō ē koh-khah ū seng-sán-le̍k. Chit-khoán siūⁿ-hoat hō-chò siā-hoē-chú-gī.
Au-chiu kap Bí-kok tī chū-iû-chú-gī téng-koân ê cheng-chha
Chū-iû-chú-gī tī Au-chiu kap Bí-kok ê ì-sù pēng bô lóng sio-siâng.
Au-chiu ê chū-iû-chú-gī
Tī Au-chiu ê chū-iû-chú-gī-chiá sī iū-phài--ê, in khah sio̍k-tī pó-siú-phài, koh jīn-ûi keng-chè chū-iû pí kò-jîn chū-iû khah tiōng-iàu.
Bí-kok ê chū-iû-chú-gī
Bí-kok ê chū-iû-chú-gī kap Au-chiu--ê tò-péng, Bí-kok ê chū-iû-chú-gī-chiá sio̍k-tī kek-sin-phài. I jīn-ûi kò-jîn ê chū-iû khah tiōng-iàu keng-chè chū-iû. Tī Bí-kok ê chū-iû-chú-gī-chiá nā lâi tī Au-chiu, iok-kî-lio̍k ê hông kiò-chò Siā-hoe-bîn-chú-chú-gī-chiá. Chóng--sī ū sî-chūn Au-chiu ê Siā-hoē-bîn-chú-chú-gī tùi keng-chè chū-iû ê chè-hān ē khah poâⁿ-koè toā-to-sò͘ Bí-kok chū-iû-chú-gī-chiá só͘ chú-tiuⁿ ê khoàⁿ-hoat.
Chū-iû-chú-gī--ni̍h ê hui-thóng-tī-chú-gī
Ū koá chū-iû-chú-gī-chiá thang kóng sī hui-thóng-tī-chú-gī-chiá. In lia̍h-kóng chèng-hú tùi kò-jîn ê chū-iû hām chū-iû chhī-tiûⁿ ui-hia̍p siuⁿ toā, só͘-í bô-eng-kai chûn-chāi. In jīn-ûi lâng ē-tàng tī bô chèng-hú ê chêng-hóng pó-hō͘ ka-tī ê sìⁿ-miā kap só͘-iú-bu̍t, chhin-chhiūⁿ bé 1 tâi chhia iah 1 tiâu tiān-oē-soàⁿ án-ne lâi bé-tio̍h pó-hō͘. Chiah-ê chū-iû-chú-gī-chiá hō-chò chhī-tiûⁿ hui-thóng-tī-chú-gī-chiá kap hui-thóng-tī-chu-pún-chú-gī-chiá.