"Ē-mn̂g-im Sin Jī-tián" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
刪去的內容 新增的內容
Sunshine678thó-lūn | kòng-hiàn
Sunshine678thó-lūn | kòng-hiàn
Tē 3 chōa: Tē 3 chōa:


== Chok-chiá kap pōe-kéng ==
== Chok-chiá kap pōe-kéng ==
Kam Ûi-lîm (William Campbell) bo̍k-su tī [[So͘-kat-lân]] ê [[Glasgow]] chhut-sì. 30 hòe lâi-kàu [[Tâi-oân]], í [[Tâi-lâm]] chò ki-tē khai-sí soan-kàu, chêng-āu 46 tang (1871 nî kàu 1917 nî), ùi lâm-pō͘ ê Pi-thâu ([[Hōng-soaⁿ]]) káu pak-pō͘ ê [[Tām-chúi]], tang-pō͘ kàu [[Kat-má-lân-thiaⁿ|Kat-má-lân]], khì kòe gōa-tó ê [[Phêⁿ-ô͘]]. I ē-hiáu kóng [[Eng-gí]], [[Tâi-oân-ōe]], [[Ji̍t-pún-ōe]] kap [[Hô-lân-gí|Hô-lân-ōe]].
Kam Ûi-lîm (William Campbell) bo̍k-su tī [[So͘-kat-lân]] ê [[Glasgow]] chhut-sì. 30 hòe lâi-kàu [[Tâi-oân]], í [[Tâi-lâm]] chò ki-tē khai-sí soan-kàu, chêng-āu 46 tang (1871 nî kàu 1917 nî), ùi lâm-pō͘ ê Pi-thâu ([[Hōng-soaⁿ]]) kàu pak-pō͘ ê [[Tām-chúi]], tang-pō͘ kàu [[Kat-má-lân-thiaⁿ|Kat-má-lân]], mā bat khì kòe gōa-tó ê [[Phêⁿ-ô͘]]. I ē-hiáu kóng [[Eng-gí]], [[Tâi-oân-ōe]], [[Ji̍t-pún-ōe]] kap [[Hô-lân-gí|Hô-lân-ōe]].


Kam bo̍k-su tī jī-tián ê thâu-sū kóng: "Góa sì-cha̍p gōa nî chêng, kàu Tâi-oân ê sî, lóng bô chit-hō ê jī-tián, iā lóng bô chai-iáⁿ ê sian-siⁿ tī-leh; só͘-í góa kín lâi chhut-la̍t, tōa ǹg-bāng che jī-tián ōe pang-cho͘ chōe-chōe lâng bat jī chiah khah ōe hiáu chīn pún-hūn." Hia̍p-cho͘ Kam bo̍k-su chò pian-siu khang-khòe ê lâng ū Tâi-lâm Kàu-hōe ê ha̍k-seng [[Lîm Kím-seng]] (林錦生) hū-chek tha̍k-im ki-chhó͘ ê pō͘-hūn, lūi-chi̍p kāng im bô kāng jī ê Hàn-jī; í-ki̍p [[Tân Tōa-lô]] (陳大鑼) chiap-sio̍k hia̍p-cho͘ jī-tián kái-gī, chéng-pian kap kàu-chèng, hō͘ jī-tián tī 1913 nî sūn-lī chhut-pán.
Kam bo̍k-su tī jī-tián ê thâu-sū kóng: "Góa sì-cha̍p gōa nî chêng, kàu Tâi-oân ê sî, lóng bô chit-hō ê jī-tián, iā lóng bô chai-iáⁿ ê sian-siⁿ tī-leh; só͘-í góa kín lâi chhut-la̍t, tōa ǹg-bāng che jī-tián ōe pang-cho͘ chōe-chōe lâng bat jī chiah khah ōe hiáu chīn pún-hūn." Hia̍p-chō͘ Kam bo̍k-su chò pian-siu khang-khòe ê lâng ū Tâi-lâm Kàu-hōe ê ha̍k-seng [[Lîm Kím-seng]] (林錦生) hū-chek tha̍k-im ki-chhó͘ ê pō͘-hūn, lūi-chi̍p kāng im bô kāng jī ê Hàn-jī; í-ki̍p [[Tân Tōa-lô]] (陳大鑼) chiap-sio̍k hia̍p-cho͘ jī-tián kái-gī, chéng-pian kap kàu-chèng, hō͘ jī-tián tī 1913 nî sūn-lī chhut-pán.


Jī-tián khí-chho͘ siu-lio̍k io̍k 15,000 jī, Hàn-jī chú-iàu sī ùi ''[[Khong-hi Jī-tián]]'' kap ''[[Lūi-chi̍p Ngá-sio̍k-thong Si̍p-ngó͘-im]]'' soán-chhut. Lēng-gōa koh chham-khó Se-iûⁿ-lâng só͘ siá ê Hàn-jī jī-tián kap tù-chok, chhin-chhiūⁿ [[Má-lé-sùn]] ê ''[[Hôa-Eng Jī-tián]]'' (1824), [[Walter Henry Medhurst|Be̍h-to͘-su]] ê ''[[Hok-kiàn Hong-giân Jī-tián]]'' (1837), [[Samuel Wells Williams|Ōe-sam-ùi]] ê ''[[Eng-Hôa Hun-ūn Choat-iàu]]'' (1856), [[Herbert Allen Giles|Te̍k-lí-su]] ê ''Hôa-Eng Jī-tián'' (1892), [[Táⁿ-má-jī]] ê ''[[Ē-mn̂g-im Jī-tián]]'' (1894), [[Má-kai|Kai-jōe-lí]] ê ''[[Tiong-Se Jī-tián]]'' (1893) kap [[Be̍h-ka-ô͘]] ê ''[[Eng-Hā S-tián]]'' (1883) téng.
Jī-tián khí-chho͘ siu-lio̍k io̍k 15,000 jī, Hàn-jī chú-iàu sī ùi ''[[Khong-hi Jī-tián]]'' kap ''[[Lūi-chi̍p Ngá-sio̍k-thong Si̍p-ngó͘-im]]'' soán-chhut. Lēng-gōa koh chham-khó Se-iûⁿ-lâng só͘ siá ê Hàn-jī jī-tián kap tù-chok, chhin-chhiūⁿ [[Má-lé-sùn]] ê ''[[Hôa-Eng Jī-tián]]'' (1824), [[Walter Henry Medhurst|Be̍h-to͘-su]] ê ''[[Hok-kiàn Hong-giân Jī-tián]]'' (1837), [[Samuel Wells Williams|Ōe-sam-ùi]] ê ''[[Eng-Hôa Hun-ūn Choat-iàu]]'' (1856), [[Herbert Allen Giles|Te̍k-lí-su]] ê ''Hôa-Eng Jī-tián'' (1892), [[Táⁿ-má-jī]] ê ''[[Ē-mn̂g-im Jī-tián]]'' (1894), [[Má-kai|Kai-jōe-lí]] ê ''[[Tiong-Se Jī-tián]]'' (1893) kap [[Be̍h-ka-ô͘]] ê ''[[Eng-Hā S-tián]]'' (1883) téng.


Im-hē sī chhái-chhú Chìn-chiu ([[Choân-chiu]]), [[Chiang-chiu]], [[Tâi-oân]] só͘ thong-hêng ê tē-hng khiuⁿ. Ū chham-khó Chiang-chiu ê [[si̍p-ngó͘-im]], ín-iōng i só͘ lia̍t ê pún-jī kap hùn-iōng-jī. Tī Tâi-lâm pian-siu, in-ūi cho͘-chhiú sī Lîm Kím-seng kap Tân Tō-lô, só͘-í khah óa Tâi-lâm
Im-hē sī chhái-chhú Chìn-chiu ([[Choân-chiu]]), [[Chiang-chiu]], [[Tâi-oân]] só͘ thong-hêng ê tē-hng khiuⁿ. Ū chham-khó Chiang-chiu ê [[si̍p-ngó͘-im]], ín-iōng i só͘ lia̍t ê pún-jī kap hùn-iōng-jī. Tī Tâi-lâm pian-siu, in-ūi chō͘-chhiú sī Lîm Kím-seng kap Tân Tō-lô, só͘-í khah óa Tâi-lâm
chāi-tē ê khiuⁿ-kháu.
chāi-tē ê khiuⁿ-kháu.



2020-nî 11-goe̍h 7-ji̍t (pài-la̍k) 14:29 ê siu-tēng-pún

Sin kū pán ê Ē-mn̂g-im Sin Jī-tián

Ē-mn̂g-im Sin Jī-tián (Hàn-jī: 廈門音新字典), goân-bûn ti̍t-e̍k chò Chìn-chiu, Chiang-chiu kap Formosa kok chiu ê Ē-mn̂g Pe̍h-ōe Jī-tián (Eng-gí: A Dictionary of Amoy Vernacular spoken throughout the prefectures of Chin-chiu, Chiang-chiu and Formosa), 1913 nîTâi-lâm chhut-pán, iû So͘-kat-lân Tiúⁿ-ló Kàu-hōe thoân-kàu-sū Kam Ûi-lîm pian-siá ê chi̍t phō hâm-kài Choân-chiu (Chìn-chiu), Chiang-chiu kap Tâi-oân (Formosa) kháu-im ê Bân-lâm-gú Tâi-oân-ōe jī-tián, sio̍k-chheng Kam Jī-tián (甘字典). 2009 nî, Tâi-oân Kàu-hōe Kong-pò Siā tiông-sin siu-tēng liáu-āu chài-pán, chheh-miâ kái chò Kam Ûi-lîm Tâi-gú Jī-tián (甘為霖台語字典).

Chok-chiá kap pōe-kéng

Kam Ûi-lîm (William Campbell) bo̍k-su tī So͘-kat-lân ê Glasgow chhut-sì. 30 hòe lâi-kàu Tâi-oân, í Tâi-lâm chò ki-tē khai-sí soan-kàu, chêng-āu 46 tang (1871 nî kàu 1917 nî), ùi lâm-pō͘ ê Pi-thâu (Hōng-soaⁿ) kàu pak-pō͘ ê Tām-chúi, tang-pō͘ kàu Kat-má-lân, mā bat khì kòe gōa-tó ê Phêⁿ-ô͘. I ē-hiáu kóng Eng-gí, Tâi-oân-ōe, Ji̍t-pún-ōe kap Hô-lân-ōe.

Kam bo̍k-su tī jī-tián ê thâu-sū kóng: "Góa sì-cha̍p gōa nî chêng, kàu Tâi-oân ê sî, lóng bô chit-hō ê jī-tián, iā lóng bô chai-iáⁿ ê sian-siⁿ tī-leh; só͘-í góa kín lâi chhut-la̍t, tōa ǹg-bāng che jī-tián ōe pang-cho͘ chōe-chōe lâng bat jī chiah khah ōe hiáu chīn pún-hūn." Hia̍p-chō͘ Kam bo̍k-su chò pian-siu khang-khòe ê lâng ū Tâi-lâm Kàu-hōe ê ha̍k-seng Lîm Kím-seng (林錦生) hū-chek tha̍k-im ki-chhó͘ ê pō͘-hūn, lūi-chi̍p kāng im bô kāng jī ê Hàn-jī; í-ki̍p Tân Tōa-lô (陳大鑼) chiap-sio̍k hia̍p-cho͘ jī-tián kái-gī, chéng-pian kap kàu-chèng, hō͘ jī-tián tī 1913 nî sūn-lī chhut-pán.

Jī-tián khí-chho͘ siu-lio̍k io̍k 15,000 jī, Hàn-jī chú-iàu sī ùi Khong-hi Jī-tián kap Lūi-chi̍p Ngá-sio̍k-thong Si̍p-ngó͘-im soán-chhut. Lēng-gōa koh chham-khó Se-iûⁿ-lâng só͘ siá ê Hàn-jī jī-tián kap tù-chok, chhin-chhiūⁿ Má-lé-sùn ê Hôa-Eng Jī-tián (1824), Be̍h-to͘-su ê Hok-kiàn Hong-giân Jī-tián (1837), Ōe-sam-ùi ê Eng-Hôa Hun-ūn Choat-iàu (1856), Te̍k-lí-su ê Hôa-Eng Jī-tián (1892), Táⁿ-má-jī ê Ē-mn̂g-im Jī-tián (1894), Kai-jōe-lí ê Tiong-Se Jī-tián (1893) kap Be̍h-ka-ô͘ ê Eng-Hā S-tián (1883) téng.

Im-hē sī chhái-chhú Chìn-chiu (Choân-chiu), Chiang-chiu, Tâi-oân só͘ thong-hêng ê tē-hng khiuⁿ. Ū chham-khó Chiang-chiu ê si̍p-ngó͘-im, ín-iōng i só͘ lia̍t ê pún-jī kap hùn-iōng-jī. Tī Tâi-lâm pian-siu, in-ūi chō͘-chhiú sī Lîm Kím-seng kap Tân Tō-lô, só͘-í khah óa Tâi-lâm chāi-tē ê khiuⁿ-kháu.

Le̍k-sú

1913 nî chhut-pán, chho͘-pán iû Yokohama Hok-im Ìn-soat Tu-sek Hōe-siā ìn-soat, Tâi-lâm Tâi-oân Kàu-hōe Kong-pò Siā hoat-hêng 1,000 chheh.[1] 1923 nî 7 goe̍h, tē-jī pán iû Pa-khek-lé bo̍k-su kàm-ìn, tī Yokohama ìn-soat ê sî tú-tio̍h 1923 nî 9 goe̍h chhe 1 ê Koan-tang Tōa Tē-tāng, ìn hó-sè ê 1,500 pún choân-pō͘ sio-tiāu, chí-hó kái tī Siōng-hái Siong-bū Ìn-su Koán têng ìn 1,000 pún, tī 1924 nî 8 goe̍h hoat-hêng. 1933 nî 8 goe̍h koh-chài hoat-hêng tē-sì pán 3,000 pún.

Kui pún chheh chi̍t khai-sí siu-lio̍k iok 15,000 jī, tāi-seng cheng-pó͘ ê sin-jī tōa-pō͘-hūn sī hòa-ha̍k goân-sò͘, tùi kho-ha̍k siá-chok ū pang-cho͘. Bóe-á jī-tián it-ti̍t chài-pán, mā ū sió-kóa cheng-pó͘, chhin-chhiūⁿ "kán-siá jī ê tiah-iàu" kap "Hàn-jī ê bo̍k-lio̍k" téng. Chit pún chheh sī Tâi-oân chit-má siāng thong-hêng ê Pe̍h-ōe-jī sû-tián chi-it, kàu 1997 nî ûi-chí í-keng hoan-ìn 19 pán.[2]

Tiān-náu phah-jī pâi-pán ê Kam Ûi-lîm Tâi-gú Jī-tián tī 2009 nî 3 goe̍h chhut-pán.

Lōe-iông kap pian-pâi

Ū im bô pún-jī, tiō ēng hùn-iōng-jī; nā-sī chhōe bô sek-ha̍p ê Hàn-jī, tiō tī im ê āu-piah oe̍h hoâiⁿ-sòaⁿ "-" lâi piáu-sī bô Hàn-jī. Chi̍t jī nā ū kúi-nā ê im, hit jī tiō ē tī kúi-nā ê só͘-chāi chhut-hiān, chhiūⁿ "目" chit jī ē chhut-hiān tī "ba̍k" kap "bo̍k"; "歌" chit jī ē chhut-hiān tī "ko" kap "koa".

Pian-pâi siōng, í tan-im-jī pian sêng, án jī-im iû A jī khí pâi-lia̍t; hām hit-tang-chūn ê Pe̍h-ōe-jī Sèng-keng kāng-khoán, ēng "ch" kap "ts" lâi khu-pia̍t 2 chióng kháu-im (chit-má Pe̍h-ōe-jī lóng siá chò "ch"); "ch" tī "e" kap "i" thâu-chêng, "ts" tī "a", "ng", "o", "o͘", "u" thâu-chêng (chhin-chhiūⁿ "十" siá "tsa̍p", "主" siá "tsú").

Ta̍k jī goân-chek-siōng chiàm chi̍t hâng, kán-tan siá chhut chù-kái kap iōng-hoat, hō͘ lâng bat-jī, thang chò sek-tòng ê èng-iōng. Jī-tián pō͘-hūn í-gōa koh ū hū-lio̍k, chhin-chhiūⁿ phó͘-thong tē-miâ kap lâng-miâ, Sèng-keng tē-miâ kap lâng-miâ, jī-sèⁿ, la̍k-cha̍p kah-chí kap kùi-cheh, jī-pō͘ téng-téng ê pió.

Chham-khó

Gōa-pō͘ liân-kiat