"Kok-chè chhiūⁿ-kî" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
刪去的內容 新增的內容
ZéroBotthó-lūn | kòng-hiàn
~ r2.7.1) (bot ka-thiam: als:Schach
EmausBotthó-lūn | kòng-hiàn
~ r2.7.3) (bot ka-thiam: vep:Šahmatad
Tē 201 chōa: Tē 201 chōa:
[[uz:Shaxmat]]
[[uz:Shaxmat]]
[[vec:Scachi]]
[[vec:Scachi]]
[[vep:Šahmatad]]
[[vi:Cờ vua]]
[[vi:Cờ vua]]
[[vo:Cög]]
[[vo:Cög]]

2012-nî 11-goe̍h 18-ji̍t (lé-pài) 23:28 ê siu-tēng-pún

Staunton khoán-sek ê kî-poâⁿ, kî-jí, kap kè-sî ê choan-iōng sî-cheng.
Magyar-kok siú-to͘ Budapest ê 1 ê kong-hn̂g kiâⁿ-kî.

Kok-chè bú-kî sī 1 chióng 2 lâng toà pang-á-téng ī ê thiu-siōng chhek-lio̍k iû-hì, bo̍k-tek sī beh lia̍h (checkmate) tùi-chhiú ê ông. Kok-chè bú-kî sī sè-kái siāng chē lâng ī ê pang-á iû-hì (board game), ū tan-sûn teh ī chhit-thô--ê mā ū tiàm kū-lo̍k-pō͘, tàu-sè-hoē (tournament) chèng-sek piàⁿ su-iâⁿ--ê. Mā ē-tàng keng-koè bāng-lō͘, iû-piān, ia̍h tiān-chú-phe pí-sài.

Chhin-chhiūⁿ kok-chè bú-kî ê iû-hì thong sè-kài ū chē chē chióng khoán-sek, pau-koat Tiong-kok chhiūⁿ-kî (bú-kî), Ji̍t-pún chiong-kî (Ji̍t-gí: 将棋), Hân-kok chiong-kî (장기), Thài-kok ê makruk. Chit phiⁿ bûn-chiuⁿ biâu-siá ê pán-pún mā hō chò FIDE Chess, Se-iûⁿ-kî.

Kok-chè bú-kî ia̍h ū lâng kóng sī 1 chióng gē-su̍t, kho-ha̍k, iōng náu ê bú-su̍t, ia̍h thé-io̍k ūn-tōng (sport). Mā ū kó͘-chhui ī bú-kî ê lâng soan-thoân kóng ū thê-seng náu-la̍t ê lō͘-iōng.

Ī-hoat

a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
Boē-chêng kau-chiàn ê kio̍k-sè.

Kok-chè bú-kî tī 1 tè sì-kak pang-á téng-koân ī. Pang-á-bīn (kî-poâⁿ) oē 8 choā × 8 noâ, lóng-chóng pun 64 keh. Keh-á ū o͘ ū pe̍h, 2 chióng kau-lûn. Chhím kau-chiàn ê sî-chūn, 1 pêng ū 16 jí: 8 jí peng, 2 jí , 2 jí chhiūⁿ, 2 jí chhia, 1 jí hō͘, 1 jí ông. 1 jí khiā 1 keh, 1 keh kan-taⁿ ē-sái ū 1 jí. Sûi khoán kî-jí ū i te̍k-sû ê kiâⁿ-hoat (hong-hiòng kap hn̄g-kīn). Ta̍k jí to ē-tàng chiàm tùi-chhiú jīm-hô 1 jí ê ūi (sio-thâi), kā i chhú-tāi (chia̍h jí).

1 lâng hoāⁿ pe̍h-jí-pêng, 1 lâng hoāⁿ o͘-jí; pe̍h-jí-pêng tiāⁿ-tio̍h kiâⁿ tāi-seng. Ông ti̍t-chiap hō͘ te̍k-jîn ê kî-jí pek-hia̍p ê chêng-hêng hō chò "chiong-kun" (check). Hō͘ lâng chiong-kun ê hit pêng tiāⁿ-tio̍h sûi pó-hō͘ ông ê an-choân. I ē-tàng siám, cha̍h, iah-sī kā kong-kek ê kî-jí thâi tiāu. Bô i ê hoat ê sî, tō hō chò "chiong-sí" (checkmate), piáu-sī su. Boē chiong-sí chêng thoè-chhut (resign) téng-î jīn-su. Ū chi̍t-koá chêng-hêng ē chō-chiâⁿ hô-kio̍k (draw): kî-poâⁿ téng bô kàu kî-jí thang lia̍h ông; iah-sī kāng kio̍k kî-sè (position) tiông-ho̍k 3 piàn; iah-sī kiâⁿ 50 pō͘ lóng bô chiong-kun mā bô chia̍h jí; iah-sī 2 pêng iok-tēng kiat-sok (hō chò hia̍p-gī hô-kio̍k/draw by agreement). Pek-hô (stalemate) sī 1 chióng te̍k-sû ê hô-kio̍k: ông bô hō͘ lâng chiong-kun, siâng hit-sî ia̍h bô ha̍p-hoat ê pō͘ thang kiâⁿ.

Kiâⁿ-hoat

a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
Bé kiâⁿ L-hêng (2 × 1).

Ta̍k chióng kî-jí ū te̍k-sû ê kiâⁿ-hoat. Tī kok-chè bú-kî, kan-taⁿ bé ē-iōng-tit "thiàu koè" kî-jí, kî-thaⁿ lóng tio̍h sūn khang keh soá-ūi. Jí 1 pō͘ kiâⁿ kúi-ā-keh ê sî, bē-sái-tit kái hong-hiòng. Chhia (rook) kiâⁿ hoâiⁿ--ê ia̍h ti̍t--ê, bô hān kúi keh. Chhiūⁿ (tī se-hng hō chò chú-kàu) kiâⁿ chhiâ--ê, bô hān keh; siâng pêng ū 1 tùi chhiūⁿ kiâⁿ bô kāng sek--ê. Hō͘ (queen) ê kiâⁿ-hoat sī chhia kap chhiūⁿ ha̍p chò-hoé (hoâiⁿ, ti̍t, chhiâ). Ông (king) chhin-chhiūⁿ hō͘, cheng-chha 1 pō͘ hān 1 keh nā-niā; î-it ê lē-goā sī tng-tang ông kap chhia sio-oāⁿ-ūi (ông-chhia sio-oāⁿ-ūi/castling) ê sî, tō chò-chi̍t-ē kiâⁿ 2 keh. Bé kiâⁿ L-hêng--ê (seng kiâⁿ 2 keh chiah koh oat chiàⁿ-pêng ia̍h tò-pêng 1 keh). Kan-taⁿ bé ē-sái-tit thiàu koè ū khiā kî-jí ê ūi. Bé kiâⁿ 1 pō͘ tō oāⁿ bô kāng sek ê keh-á.

Peng-á sī î-it kiâⁿ-hoat kap chia̍h-hoat bô kâng ê kî-jí. In it-poaⁿ sī 1 pō͘ hiòng-chêng kiâⁿ 1 keh; thâu-chêng keh tiāⁿ-tio̍h bô tìn. Mā m̄-chún kiâⁿ hoan-thâu. In chia̍h thâu-chêng ūi ê piⁿ-á keh ê te̍k-jí, ē-sái kóng sī chhiâ-soàⁿ pêng ê keh-á. Nā-chún peng-jí goân-chāi tī pún-ūi (boē tín-tāng--tio̍h) koh thâu-chêng 2 keh lóng bô tìn-ūi, tō ē-tàng 1 pō͘ soá 2 keh. Án-ne kiâⁿ kàu te̍k-peng piⁿ-á ê peng-jí, tùi-hong ē-sái-tit kā chia̍h--khì, jiân-āu chiàm i kha-chhiah-āu hit ūi (hō chò "(chia̍h) keng-koè--ê"/capture en passant); che bē-su kan-taⁿ kiâⁿ 1 keh nā-tiāⁿ. Kiâⁿ kàu tùi-bīn piah (tē 8 choā) ê peng-jí tiāⁿ-tio̍h seng-téng pìⁿ ông ia̍h peng í-goā ê kî-jí (chhiâng-chāi sī kéng hō͘).

Chhek-lio̍k kap chiàn-su̍t

Hiān-tāi ê kok-chè bú-kî kiông-tiāu tui-kiû ūi-tì (position) ê iu-sè, thang chè-chō iâⁿ-bīn. Che pau-koat kín an-chhah kî-jí tiàm iú-lī ê ūi-tì, hō͘ in khòng-chè khah chē koan-kiān ê keh-á, iah-sī khah ū soá-ūi ê khong-kan chū-iû, koh ē-tàng hān-chè tùi-chhiú ê soán-te̍k. Beh kā iu-sè choán chò sèng-lī, tiāⁿ-tio̍h su-iàu kî-chhiú kè-sǹg kî-pō͘ ê hiō-kó. Chiàn-su̍t ê si̍t-hêng ē-tàng hō͘ kî-chhiú oân-sêng té-kî ê bo̍k-phiau, pau-koat kong-kek tùi-chhiú ê ông, hông-gū ka-kī ê ông, siau-bia̍t tùi-chhiú ê peng-le̍k, siat hām-khu̍t lâi kan-gāi pō͘-kio̍k téng-téng.

Peng-le̍k ê chē-chió ē-sǹg-tit: hiān-tāi ê sǹg-hoat kiàn-gī Hō͘ ū 9 hun, Chhia 5 hun, Chhiūⁿ/Bé 3 hun, Peng 1 hun. Ông ê kè-ta̍t sī bû-hān--ê. Che piáu-sī kî-chhiú hoān-sè goān-ì hi-seng i ê Hō͘ lâi oāⁿ 1 jí Chhia, 1 jí Bé, kap 1 jí Peng. Chóng--sī, ta̍k jí ê kè-ta̍t hām 1 kio̍k kî ê sî-khong ū koan-hē, su-iàu khó-lū tio̍h kî-poâⁿ téng ê peng-le̍k ê kí-hô chó͘-ha̍p kap kî-jí tī kui-ê tn̂g-kî chhek-lio̍k--ni̍h ia̍h té-kî chiàn-su̍t--ni̍h ê kak-sek.

Khui-kio̍k, tiong-kio̍k, boé-kio̍k

Kî-chhiú koàn-sì kā 1 kio̍k kî ê hoat-tián hun chò 3 khám-chām lâi hun-sek. Ùi goân-sú ūi-tì khai-sí kiâⁿ--ê chêng 10-goā-pō͘ hō chò khui-kio̍k. Ū sò͘-10-chióng khui-kio̍k ū te̍k-pia̍t hō miâ, chhin-chhiūⁿ Se-pan-gâ Khui-kio̍k, Sicilia Hông-gū. Khui-kio̍k ê bo̍k-tek sī beh pò͘-kio̍k, te̍k-pia̍t sī khòng-chè kî-poâⁿ ê tiong-sim tē-tāi, pó-hō͘ ông ê an-choân, an-chhah peng-le̍k toà lí-sióng ê ūi-á, kiàn-siat kian-chòng ê peng-hêng (pawn structure).

Piau-chún khui-kio̍k ê kî-pō͘ kiâⁿ soah tō sûi chiap tiong-kio̍k. Kî-chhiú ē pī-pān kî-jí hoat-tōng kong-kek, ka-kiông hông-gū, ia̍h-sī jio̍k-hoà tùi-chhiú ê kio̍k-sè. Tiāⁿ-tiāⁿ ū sio-chia̍h kî-jí ê chêng-hêng. Tiong-kio̍k kap soà-chiap ê boé-kio̍k chi-kan ū-sî bô bêng-hián ê hun-kài.

Kàu kah toā-hūn ê kî-jí sio-chia̍h lo̍h-tâi ê khám-chām, tō hō chò boé-kio̍k. It-poaⁿ í-keng bô-kàu peng-le̍k thang ti̍t-chiap kong-kek te̍k-ông. Iû-hì ê bo̍k-phiau pìⁿ-chiâⁿ sak 1 jí peng-á kàu tē-8-choā, hō͘ i seng-téng, it-poaⁿ sī pìⁿ hō͘. Kāng sî-chūn oan-ná ī-hông tùi-chhiú sak peng seng-téng. Tāi-seng sūn-lī seng-téng ê hit-pêng it-poaⁿ ún iâⁿ.

Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA Pang-bô͘:Link FA