Paiwan cho̍k

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
Paiwan-cho̍k
Kaviyangan siā siú-léng ê chhù

Paiwan-cho̍kTâi-oân goân-chū-bîn ê 1-cho̍k. In khiā-khí ê khu-he̍k tī Tâi-oân lâm-pō·, siōng-pak kàu Tāi-bú-soaⁿ (大武山) soaⁿ-tē, siōng-lâm kah Hêng-chhun (恆春), nā ǹg sai sī kàu E̍h-liâu (隘寮), tang-pêng kàu Thài-mâ-lí (太麻里) lâm-bīn ê hái-hoāⁿ. Paiwan ê hoat-chó· sī Pak-tāi-bú-soaⁿ (北大武山).

Paiwan-cho̍k koh hun-chò Raval kap Vutsul 2-ê a-cho̍k, nā Vutsul iū-koh lēng-goā hun-chò Paumaumaq, Chaoboobol, Parilario kap Paqaroqaro chit kúi-ê kûn.

In ê jîn-kháu chi̍p-tiong tī Pîn-tong-koān, nā kōan lāi-té, sī Lâi-gī-hiong (來義鄉) Paiwan ê lâng siōng-chē. Lēng-goā chhin-chhiūⁿ Má-ka-hiong (瑪家鄉), Soaⁿ-ti-mn̂g-hiong (三地門鄉), Thài-bú-hiong (泰武鄉), Chhun-ji̍t-hiong (春日鄉), Sai-chú-hiong (獅子鄉), Bó͘-tan-hiong (牡丹鄉) hām Tâi-tang-koān ê chi̍t-kóa hêng-chèng-khu mā lóng ū in khiā-ke ê só·-chāi.

Sio̍k-tī Paiwan ê Parilario ê Bó-tan-hiong tī le̍k-sú-sīong chin ū-miâ, Chhin-kok-sî-tāi ê Tông-tī (同治) kî-kan, bat hoat-seng Bó͘-tan-siā sū-kiāⁿ (牡丹社事件), āu--lâi sīm-chì piàn-chò kok-chè-sèng ê toā-tāi-chì.

Kàu 2003-nî ê thóng-kè chu-liāu, Paiwan-cho̍k ê jîn-kháu kè-kīong ū 7-bān gōa lâng.

Paiwan ê gē-su̍t[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Paiwan-cho̍k siōng-kài hō· lâng chù-ba̍k ê tō-sī in lè-táu ê saⁿ kap chng-thāⁿ, kìⁿ-nā in hun-lé he̍k-chiá sī chè-lé ê to·-ha̍p, tō thang khoàⁿ-tio̍h cho̍k-jîn thâu-khak-téng tì chin súi ê bō-á, he bō-á ēng hoe, chháu, chiáu-mn̂g kap tōng-bu̍t ê kak hām chò chng-thāⁿ, nā saⁿ mā ū chin-chē hoe-chháu, ū chhiah-siù kap chng lîu-lî-chu, jî-chhiáⁿ ta̍k-ê Paiwan-lâng saⁿ téng-koân ê hoe-chháu koh lóng bô-kāng-khoán, in ê ho̍k-chong ê gē-su̍t ē-sái kóng chin chhut-miâ.

Gē-su̍t hong-bīn, in ê tiau-khek mā chin hō· lâng o-ló, in-ūi in cho̍k ê kai-kip chè-tō·, ki-pún-siōng sī kan-taⁿ kùi-cho̍k chiah ē-tàng ū chhù--ni̍h ê tiau-khek--ê, pí-lūn-kóng mn̂g-táu, khi̍t-á, liân phó·-thong-sî-á teh ēng ê au-á, thng-sî-á, loa̍h-á kap cha-po·-lâng chò chng-thāⁿ ê to ê to-pìⁿ lóng ū chit-khoán ê hān-chè. In cha̍k-hoe ê chú-tê, chú-iàu sī í sîn-oē, thoân-soeh, kap chó·-lêng ê sīong.

Lēng-goā 1-khóan gē-su̍t piáu-hiān, sī tī in seng-khu-téng ê chhiah-hoe, Paiwan-lâng ê chhiah-hoe kan-taⁿ chhiah tī cha-bó·-lâng ê chhiú-poâⁿ, cha-po·-lâng ê heng-khám kap kha-chiah-phiaⁿ. Nā beh chhiah-hoe, tio̍h ài-sī pō·-lo̍k lāi-té ê kùi-cho̍k, he̍k-chiá-sī ū te̍k-sû ê kong-lô, keng-koè mamazangilan (thâu-bo̍k) ún-chún, chiah ē-tàng-tit. Só·-í chhiah-hoe pún-sin hām chhiah-hōe ê hoe-chháu, mā tāi-piáu-tio̍h in ê siā-hoē kai-kip.

Mamazangilan (thâu-bo̍k) kap kùi-cho̍k ū chi̍t-koá chng-thāⁿ ê tia̍t-koân, pí-lūn chin sêng pah-pō·-chhiuⁿ hoe-chháu ê kang lāi-hi̍oh chiáu-mn̂g, ko-kùi ê lîu-lî-chu hām tia̍t-pia̍t ê hoe-chháu ( lâng-thâu kap pah-pō·-chhiuⁿ ê hoe-chháu téng-téng).

Hīan-chhú-sî, mamazangilan éng-koè choan-īong ê hoe-chháu í-keng khai-hòng--ah, m̄-koh thâu-chhah téng-koân ê 1-kóa choan-iōng chng-thāⁿ khoán-sek, iáu ū chiâⁿ-chē pō·-lo̍k chun-síu.

Kai-kip chè-tō·[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Paiwan ê kai-kip chè-tō· chin giâm-keh, tāi-khài hun-chò mamazangilan (thâu-bo̍k), kùi-cho̍k, íong-sū kap peh-sèⁿ-lâng 4-ê kai-kip. Kùi-cho̍k lāi-té, koh chiàu in kap mamazangilan ê chhin-chiâⁿ koan-hē hun-chò 2-ê kàu 3-ê kai-kip.

Kùi-cho̍k ê hun-in chin ài tùi-thâu-chhin, só·-í mamazangilan tiāⁿ-tiāⁿ kap kî-thaⁿ pō·-lo̍k ê mamazangilan chò chhin-chiâⁿ.

Mamazangilan tī Paiwan sī tē-chú, in ū thó·-tē, khe-chúi kap la̍h-tîuⁿ ê só·-iú-koân, koh ē-tàng thàu-koè hun-in lâi kā ka-tī ê léng-tē hùn-toā, nā-sī kai-kip khah-kē ê cho̍k-jîn tō ǹg-bāng ē-tàng kap kai-kip khah-koân ê lâng kiat-hun, thang hō· ka-tī ê kai-kip piàn koân, só·-í in ê kiáⁿ-jî cha-bó·-kiáⁿ tō ē ū kai-kip kái-piàn ê hiān-siōng.

Paiwan ê kai-kip koan-liām m̄-nā piáu-hiān tī châi-sán kap hun-in téng-koân, in liân hō-miâ mā tio̍h chiàu kai-kip lâi kiâⁿ. Lán ē-sái khoàⁿ lâng-miâ tō chai-iáⁿ 1-ê Paiwan-lâng tī cho̍k lāi-bīn ê kai-kip.

Ū ê lâng ê miâ sī mamazangilan siú-sū--ê, tio̍h keng-koè mamazangilan ê ún-chún, chiah ē-sái ēng pí ka-tī kai-kip khah-koân ê miâ.

Mamazangilan sī pō·-lo̍k ê thóng-tī-chiá, mā-sī in cheng-sîn ê siōng-teng, cho̍k-jîn ūi i choh-si̍t, siu-sêng tio̍h la̍p-soè hō·--i. Mamazangilan mā chú-chhî pō·-lo̍k ê toā-tāi-chì, chhin-chhiūⁿ chiàn-cheng, chè-lé, kap goā-kau ê khang-khoè.

Kai-kip chè-tō· sī 1-tāi thoân-koè 1-tāi--ê, m̄-koh tī lâm-lú chit-pō·-hūn, Paiwan sī 1-ê líong-sèng pêng-téng ê siā-hoē. Ka-cho̍k ê châi-sán kap koân-lī sī hō· sīong-toā-hàn ê gín-á lâi kè-sêng, kî-thaⁿ ê hiaⁿ-tī-chí-bē tī kiat-hun liáu-āu tō poaⁿ--chhut-khì, lēng-goā khí-ke, chin-chē pō·-lo̍k ū chhut-hiān cha-bó· ê mamazangilan.