Tiū

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
?Tiū
Oryza sativa
Seng-bu̍t-ha̍k hun-lūi
Kài: Plantae
Mn̂g: Magnoliophyta
Kong: Liliopsida
Bo̍k: Poales
Kho: Poaceae
Sio̍k: Oryza
Chéng
  • Oryza glaberrima
  • Oryza sativa

Tiū sī hoat-chó͘ tī jia̍t-tài/a-jia̍t-tài A-chiu kap Hui-chiu ê chháu-á (Poaceae) chéng, ha̍k-miâ Oryza sativa kap Oryza glaberrima. Chit 2 chióng thê-kiong jîn-lūi 5 hūn 1 khah ke ê jia̍t-liōng (calorie)[1].

Tiū-á sī chi̍t-nî-seⁿ (annual) ê si̍t-bu̍t, koân 1–1.8 m, hio̍h-á tn̂g-tn̂g (50–100 cm) bô khoah (2–2.5 cm), hoe sè-sè-lúi, hoe-sū (inflorescence) 30–50 cm tn̂g, khò hong siū-hún (pollinate). I ê koé-chí hō-chò tiū-chhek ia̍h chhek-á sī 1 khoán éng-kó (caryopsis), 5–12 mm tn̂g, 2–3 mm kāu. Tiū-chhek khì-tiāu chhek-khak ia̍h tiū-khak ("chho͘-khng") liáu-aū hō-chò tiū-bí.

Tiū-bí sī lán lâng chia̍h siōng chē ê ngó͘-kok, sán-gia̍h pâi tī hoan-be̍h kap be̍h-á āu-piah.

Bí ê chè-chō koè-têng[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Siu-koah hó-sè ê tiū-sūi ài iōng siak--ê (iah-sī kî-thaⁿ ê ki-su̍t) kā tiū chí lia̍p pun--chhut-lâi. Chia ê chhek-á pho͘ tī tiū-tiâⁿ pha̍k hō͘ ta, chiah koh iōng bí-ká pak chho͘-khng (hull), chiâⁿ-chò chhò-bí (brown rice). Nā soà-chiap kā chhò-bí ê phoe-gê (germ) kap bí-khng (bran) lut tiāu, tō pìⁿ pe̍h-bí. Pe̍h-bí pí-kàu khah ē-khǹg-tit. Kó͘-chá-lâng jīn-ûi chhò-bí sī sàn-chhiah-lâng ia̍h cheng-seⁿ teh chia̍h--ê. Taⁿ chai-iáⁿ chhò-bí ê phoe-gê kap bí-khng pau-hâm chin chē êng-ióng-sò͘. Hiān-tāi ê pe̍h-bí sù-siông ke-thiⁿ jîn-kang ê êng-ióng-sò͘.

Bí chò--ê chia̍h-mi̍h[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  1. Smith, Bruce D. The Emergence of Agriculture. Scientific American Library, A Division of HPHLP, New York, 1998.