Sat-thâng-che

Sat-thâng-che sī chi̍t khoán tùi thâng-thōa sú-iōng ê llông-io̍h, tī lông-gia̍p, i-io̍h, kang-gia̍p kah khiā-ke khoân-kéng. Sat-thâng-che ē-tàng chiam-tùi só͘-ū hoat-tián kai-tōaⁿ ê thâng-thōa, chhin-chhiūⁿ sat-nn̄g-che chham sat-iù-thâng-che.

Le̍k-sú

Tī se-goân-chêng 2500 nî chìn-chêng, jîn-lūi tō ū leh sú-iōng lông-io̍h lâi ū-hông lông-chok-bu̍t ê sún-hāi. Chá-kî ê lông-io̍h èng-iōng sī tāi-iok 4,500 nî chêng sī liû. Tī 15 sè-kí, chhiūⁿ phi-sò͘, chúi-gîn kah iân chi-lūi, ū to̍k ê hòa-ha̍k bu̍t-chit tō hŏng iōng tī lông-chok-bu̍t téng lâi thâi-sí hāi-thâng. Tī 17 sè-kí, ū-lâng ùi hun-chháu thê-liān chhut nî-ko-tin chham Sulfate lâi tòng-chò sat-thâng-che sú-iōng. 19 sè-kí ín-chìn-liáu nn̄g-khóaⁿ koh-khah thian-liân ê lông-io̍h pyrethrum chham reoenone.

Sú-iōng sat-thâng-che hŏng jīn-ûi sī jī-cha̍p sè-kí lông-gia̍p seng-sán-le̍k seng-koân ê chú-iàu in-sò͘ chi-it. Tī 20 sè-kí, lông-gia̍p hoat-tián-liáu chok kín--ê, sat-thâng-che hō͘ lông-gia̍p ê sán-liōng chhèng-koân. Iah-m̄-koh, chha-put-to só͘-ū ê sat-thâng-che lóng ē hō͘ seng-thài-hē kái-piàn chok tōa, kî-tiong tāi-pō͘-hūn tùi jîn-thé iú-hāi, kî-thaⁿ ê ē lâu tī si̍t-bu̍t-liān tang-tiong.

Lông-gia̍p-iōng Sat-thâng-che ê Hun-lūi

Sat-thâng-che chin chē chióng, só͘-í ū chin chē bô-kâng ê hun-lūi hong-sek:

• Chiàu sú-iōng hong-sek hun:
  • Hē-thóng-sèng: chham ti̍t-bu̍t kap-chò-hóe. Thâng-thōa kā ti̍t-bu̍t chia̍h--khì ê sî ē sūn-sòa khip-siu sat-thâng-che.
  • Chiap-chhiok-sèng: thâng-thōa chham ti̍t-bu̍t ti̍t-chiap chiap-sio̍k ê sî-chūn, ē khip-siu-tio̍h sat-thâng-che. Tiāⁿ-tiāⁿ kah hóe-hun-che chò-hóe iōng.
• Chiàu lâi-goân hun-lūi:
  • Thian-jiân: thian-jiân ê lông-gia̍p sat-thâng-che, chhiūⁿ nî-ko-tin kah âng-hoe pyrethrum, sī ùi ti̍t-bu̍t chū-jiân chè-chō--chhut-lâi--ê.
  • Bû-ki: chham kim-sio̍k ha̍p-sêng, pau-koat arsenate, tâng chham hut-sò͘ ê ha̍p-sêng (chió iōng) chham liû-hông (chia̍p-chia̍p iōng).
  • Iú-ki: hiān-chhú-sî siōng ū bī-lâi-sèng ê sat-thâng-che.
• Chiàu hòa-ha̍k te̍k-sèng hun-lūi:
  • Iú-ki iâm-sò͘ sat-thâng-che
  • Iú-ki lîn sat-thâng-che
  • Carbamate lūi sat-thâng-che
  • Khòng-bu̍t-sèng sat-thâng-che
• Chiàu chok-iōng ki-chè: chok-iōng ki-chè sī lēng-gōa chi̍t-chióng kā sat-thâng-che hun-lūi ê hong-sek. Ē-tàng ùi sat-thâng-che ê chok-iōng ki-chè liáu-kái io̍h-che tùi bo̍k-phiau hāi-thâng ê chó͘-hāi chok-iōng-tiám, mā ē-tàng lī-iōng io̍h-che ki-chè ê bô-kâng lâi chè-tēng hāi-bu̍t hông-tī ê chhek-lio̍k, lâi phiah-bián tan-it io̍h-che ê liân-sòa sú-iōng chō-sêng hāi-bu̍t ê nāi-io̍h-sèng he̍k-chiá-sī khòng-io̍h-sèng lâi sán-seng.

Ka-iōng Sat-thâng-che ê Hun-lūi

Thong-siông ē chè-sêng chhiūⁿ pe̍h-hiā-hún ê hún-che. Hông-tī pe̍h-hiā tio̍h-ài sú-iōng ū thoân-jiám-sèng koh bān-sèng ê pe̍h-hiā-hún, tio̍h sī lī-iōng pe̍h-hiā pún-sin ê nn̄g-tōa phiah-sèng lâi thòaⁿ-khui.