Portal:Kho-ha̍k

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...

Kho-ha̍k Mn̂g-kháu-ia̍h

Kho-ha̍k sī tùi ū thang chhì-giām ê ké-soeh kap ū-chhek chò ū hong-hoat ê gián-kiù. Chêng kó͘-tián kó͘-tāi sî-kî kàu 19 sè-kí, kho-ha̍k chò chi̍t khoán tì-sek lâi kóng, sī pí kin-sè koh khah óa-kīn tiat-ha̍k, tī Se-iûⁿ, "chū-jiân tiat-ha̍k" chi̍t-ê khài-liām pau-koat liáu chē khoán kin-á-ji̍t koan-hē tio̍h kho-ha̍k ê gián-kiù hun-iá, pí-lūn thian-bûn-ha̍k, i-ha̍k, kap bu̍t-lí-ha̍k. Chóng-sī, chi̍t kóa kho-ha̍k hong-hoat ê ki-chhó͘ mā tī Islam N̂g-kim Sî-tāi keng-kòe Ibn al-Haytham ê Kng-ha̍k chi Chheh kiàn-li̍p. Pí-kàu lâi kóng, tī kó͘-tāi Ìn-tō͘ kap Hi-lia̍p kā bu̍t-chit sè-kài hun-lūi chò khì, thô͘, hóe, kap chúi, sī khah tiat-ha̍k-sek--ê; nā tiong-kó͘ Tiong-tang tē-hng sī ēng khah si̍t-ēng-sèng, si̍t-giām-sèng ê koan-chhat teh khu-hun bu̍t-chit.

Ki-á-ji̍t, "kho-ha̍k" chit jī ē-tàng piáu-sī tùi tì-sek ê tui-thó, m̄ nā tan-sûn sī tì-sek pún-sin; mā tiāⁿ hông kap "chū-jiân kap bu̍t-lí kho-ha̍k" chò kâng ì-sù teh ēng, ū-sî chè-hān tī koan-hē bu̍t-chit ú-tiū kap kî-tiong kui-lu̍t ê hiān-siōng ê gián-kiù tang-tiong kok khoán hun-ki.

Kòe-soán ê bûn-chiuⁿ

Methane ê hòa-ha̍k kò͘-chō
Alkane sī chi̍t-ê chióng-lūi ê iú-ki hoà-ha̍p-bu̍t ê chóng-chheng, hòa-ha̍k-sek siá chò CnH2n+2, mā hō chò Paraffin. Alkane sī páu-hôthòaⁿ-hòa chú-sò͘ (hydrocarbon), in hun-chú lāi-té-ê só͘-ū thòaⁿ-sò͘ (C) kah chúi-sò͘ (H) gôan-chú chi kan ê hòa-ha̍k kiat-ha̍p lóng sī tan kiat-ha̍p. Alkane ê chú-iàu lâi-gôan sī chio̍h-iû kah thian-jiân-khì. Ta̍k-ê thòaⁿ-sò͘ gôan-chú ū 4-ê hoà-ha̍k kiat-ha̍p (C-H ia̍h-sī C-C), só͘-ū ê chúi-sò͘ gôan-chú lóng kah chi̍t-ê thòaⁿ-sò͘ gôan-chú sio-chiap (H-C). Kiat-kò͘ siāng kán-tan-ê alkane sī methane (CH4). Tī alkane ka-cho̍k lāi-té, thòaⁿ-sò͘ ê sò͘-liōng pēng bô hān-chè. Alkane ê hóan-èng-sèng bô kóng chin kiông. Só͘-ū-ê alkane lóng bô sek-tī mā bô khì-bī.

Kòe-soán ê iáⁿ-siōng

Mê-ông-chheⁿ ê sek-chhái ka-kiông siòng-phìⁿCredit: NASA / Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory / Southwest Research Institute

NASA ê New Horizons thài-khong-chûn tī 2015 nî 7 goe̍h 14 ji̍t tùi Mê-ông-chheⁿ hip ê koân kái-siōng-tō͘ sek-chhái ka-kiông siòng-phìⁿ. Pún siōng sī saⁿ-lām liáu MVIC ka-mé-lah hip ê âng-sek, lâm-sek kap âng-gōa-sòaⁿ iáⁿ-siōng sán-seng--ê.

Chiu-liân kì-sū

Christiaan Huygens

Kòe-soán ê jîn-bu̍t

Ronald Aylmer Fisher (1890 nî 2 goe̍h 17 ji̍t - 1962 nî 7 goe̍h 29 ji̍t) sī Eng-lân ê thóng-kè-ha̍k-ka kiam seng-bu̍t-ha̍k-ka, i sī hiān-tāi thóng-kè-ha̍k ê chhòng-kiàn-chiá chi it. Fisher ū koân-tō͘ ê kīn-sī, siàu-liân-sî to̍h hoat-tián chhut bô su-iàu chóa-pit lâi kái-koat sò͘-ha̍k būn-tê ê lêng-le̍k. Tha̍k Cambridge Tāi-ha̍k ê sî, i chin siū Charles Darwin ê lí-lūn kap tng hông têng-sin gián-kiù ê Mendel ûi-thoân-ha̍k éng-hióng. Fisher ti 1927 nî ê thóng-kè-ha̍k tì-chok Gián-kiù Kang-chok-chiá ê Thóng-kè Hong-hoat (Statistical Methods for Research Workers) sī kho-ha̍k gián-kiù hong-hoat le̍k-sú tang-tiong tiōng-iàu ê chok-phín.

Lí kám chai-iáⁿ...

Pak-ke̍k-iûⁿ ê chúi-chhim tē-tô͘

Niù-suh

2018 nî 1 goe̍h

Kòe-soán ê ín-kù

Craig Venter

Lūi-pia̍t

Koan-liân portal

Wikimedia