Esperanto

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
(Tùi Sè-kài-gí choán--lâi)
Ludwik Zamenhof

Esperanto, mā thang hoan-e̍k chò Sè-kài-gí (世界語), sī sè-kài siōng siāng-kài chōe lâng sú-iōng ê jîn-kang gú-giân, Polska gán-kho i-seng L. L. Zamenhof thong-kòe 10 gōa nî ê gián-kiù chhòng-chok, tī kong-gôan 1887 nî chèng-sek kiàn-lı̍p chit-chióng gí-giân ê ki-chhó· (chham-khó Esperanto ê le̍k-sú). I ê bo̍k-tek sī siūⁿ-beh iōng 1-chióng kán-tan iū-koh iông-ī o̍h ê gí-giân lâi chò-ûi kok-chè hú-chō· gí-giân. Chit-chióng gí-giân tùi sè-kài múi-1-ê lâng lâi kóng, lóng sī tē-jī gí-giân, m̄-sī beh iōng-lâi tāi-thè jīm-hô 1-chióng chū-jiân gú-giân, kàu-kah hiān-chú-sî, tōa-to-sò· Esperanto sú-iōng-chiá lóng-sī phāu-chhî chit-chióng ê lí-liām, in sú-iōng Esperanto ê bo̍k-tek, chí-sī siūⁿ-beh kah gōa-kok-lâng chò kau-liû, he̍k-chiá liáu-kái kî-thaⁿ kok-ka kah bûn-hòa. Hiān-chú-sî, sè-kài siōng ū chiok-chē chiok-chē ê lâng teh sú-iōng Esperanto.

Hām kî-thaⁿ ê bîn-cho̍k gí-giân sio-pí, Esperanto ē-sái kóng sī 1-chióng siōng-kài iông-ī ha̍k-sı̍p ê gōa-gí, iû-kî pí hià-ê chûn-chāi chin-chē bô kui-chek hiān-siōng ê gí-giân, he̍k-chiá hui-piáu-im (非表音) gí-giân hó o̍h chin-chōe, pí-lūn Eng-gí, Hoat-gí, Hàn-gí. Ū chèng-kì piáu-bêng, seng ha̍k-sı̍p Esperanto, tùi jı̍t-āu ha̍k-sı̍p kî-thaⁿ ê gōa-gí (iû-kî sī Ìn-tō·-Europa gí-hē) pang-chō· chin-tōa.

Bí-kok Washington Tāi-hak Sidney S. Culbert phok-sū thong-kòe gián-kiù, jīn-ûi sè-kài siōng lóng-chóng ū 1,600,000 lâng ê Esperanto ta̍t-kàu hàm-hàm kôan ê chúi-pêng. Sè-kài jîn-kháu tang-tiong chha-put-to 0.03% ê lâng sú-iōng Esperanto, sò·-liōng m̄-sī chin-chōe. In-ūi chióng-chióng ê gôan-in, Esperanto mā siū-tio̍h chin-chōe ê phoe-phêng, te̍k-pia̍t sī kî-thaⁿ hú-chō· gí-giân thôan-thé ê phoe-phêng.

Esperanto ū 6-ê tài hù-ka-hû-hō ê jī-bó: ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ kah ŭ, ē-kha ê jī-bó toaⁿ bô pau-hâm ê jī-bó sī: q, w, x, kah y.

Esperanto jī-bó toaⁿ:

Aa Bb Cc Ĉĉ Dd Ee Ff
[a] [b] [ts] [ʧ] [d] [e] [f]
Gg Ĝĝ Hh Ĥĥ Ii Jj Ĵĵ
[g] [ʤ] [h] [x] [i] [j] [ʒ]
Kk Ll Mm Nn Oo Pp Rr
[k] [l] [m] [n] [o,ɔ] [p] [r]
Ss Ŝŝ Tt Uu Ŭŭ Vv Zz
[s] [ʃ] [t] [u] [w] [v] [z]

Pêng-iú mā ē-tàng chham-khó gōa-pō· ê liân-kiat Evertype ê Sè-kài-gí jī-bú-pió.

Chù-ì

  1. R r sī 1-ê chùn-im (颤音).
  2. Ĉĉ, Ĝĝ, Ĥĥ, Ĵĵ, Ŝŝ, Ŭŭ ū-sî ūi-tio̍h ìn-soat ê lī-piān, ē-sái hun-pia̍t iōng “ ch, gh, hh, jh, sh, uh ” he̍k-chiá iōng “ cx, gx, hx, jx, sx, ux ” lâi thè-tāi.
  3. Im-chiat ê ōe-hun: gôan-im (元音) ē-sái tan-to̍k kò·-sêng im-chiat, ah hú-im (辅音) pit-su kah gôan-im tàu chò-hóe chiah ē-tāng chó·-sêng ôan-chéng ê im-chiat. Ká-sú 2-ê gôan-im tiong-kan bô hú-im, to̍h tùi in-ê tiong-ng pun—khui, pí-lūn-kóng: “ mia ” pun chò 2-ê im-chiat “ mi ” kah “ a ”. Esperanto bô ho̍k-ha̍p gôan-im. Ká-sú 2-ê gôan-im tiong-kan ê hú-im sò·-bo̍k sī khia-sò·, nā-án-ne, āu-piah ê gôan-im só·-chāi ê im-chiat to̍h-ài ke hun-phòe 1-ê hú-im, ah nā-sī 2-ê gôan-im tiong-kan hú-im ê sò·-bo̍k sī siang-sò·, nā-án-ne, chit-2-ê gôan-im hun-phòe ê hú-im sò·-bo̍k pêⁿ-pêⁿ-chōe.
  4. Tāng-im (重音): Esperanto tan-sû ê tāng-im tī bóe-á-tē-jī ê im-chiat, tan-im-chiat ê sû bô tāng-im.

2003 nî 4 ge̍h, Esperanto pán-pún chiâⁿ-chòe Wikipedia ê tē-6 tōa gí-giân pán-pún. Hiān-sî í-keng ū chhiau-kòe 5000-phiⁿ ê bûn-chiuⁿ.

Siong-koan ê bûn-chiuⁿ[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Gōa-pō͘ liân-kiat[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Wikipedia
Wikipedia
Wikipedia ū Esperanto ê pán-pún.
Wikibooks ū koan-hē Esperanto ê kàu-châi kap soat-bêng-su.

Wikimedia Commons téng ê siong-koan tóng-àn: Esperanto