Montana

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
Montana Chiu
State of Montana
Flag of Montana State seal of Montana
Chiu-kî Chiu-chiong
Chhiok-hō: Big Sky Country, The Treasure State
Piau-gí: Oro y Plata (Kim kap Gîn)
Map of the United States with Montana highlighted
Map of the United States with Montana highlighted
Koan-hong gí-giân Eng-gí
Chū-bîn chheng-ho͘ Montanan
Siú-hú Helena
Siāng-tōa siâⁿ-chhī Billings
Siāng-tōa to͘-hōe Billings To͘-hōe-khu
Bīn-chek Pâi-miâ tē-4
 • Ha̍p-kè 147,040[1] sq mi
(380,800 km2)
 • Tang-sai khoah 630 lí (1,015 km)
 • Lâm-pak khoah 255 lí (410 km)
 • % chúi-bīn 1
 • Hūi-tō͘ 44° 21′ N to 49° N
 • Keng-tō͘ 104° 2′ W to 116° 3′ W
Jîn-kháu Pâi-miâ tē-44
 • Ha̍p-kè 1,042,520 (2016 est.)[2]
 • Bi̍t-tō͘ 7.09/sq mi  (2.73/km2)
Pâi-miâ tē-48
 • Hō͘-kháu siu-ji̍p tiong-ta̍t $51,395 [3] (37th)
Koân-tō͘
 • Ko-tiám Granite Peak[4][5]
12,807 ft (3903.5 m)
 • Pêng-kin 3,400 ft  (1040 m)
 • Kē-tiám Kootenai Kang, tī Idaho pian-kài[4][5]
1,804 ft (557 m)
Siat chiu chìn-chêng Montana Léng-thó͘
Sin chiu seng-li̍p 1889 nî 11 goe̍h 8 ji̍t (tē-41)
Chiu-tiúⁿ Steve Bullock (D)
Hù-chiu-tiúⁿ Mike Cooney (D)
Li̍p-hoat Montana Li̍t-hoat-hōe
 • Siōng-gī-īⁿ Chham-gī-īⁿ
 • Hā-gī-īⁿ Chiòng-gī-īⁿ
Chham-gī-goân Jon Tester (D)
Steve Daines (R)
Chiòng-gī-īⁿ tāi-piáu Greg Gianforte (R) (lia̍t-toaⁿ)
Sî-khu Soaⁿ-tē: UTC -7/-6
ISO 3166 US-MT
Kán-siá MT, Mont.
Bāng-chām www.mt.gov

MontanaBí-kok ê chi̍t-ê chiu. Siú-húHelena. Siāng toā ê siâⁿ-chhī sī Billings.

Tē-hō-miâ[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Montana chit jī sī tùi Se-pan-gâ-gí Montaña hō--lâi, ì-sù sī "soaⁿ" he̍k-chiá "soaⁿ-tē", "soaⁿ-khu".[6][7]

Tī se-pō͘ ê soaⁿ-khu, chá-kî sī hō͘ Se-pan-gâ thàm-hiám-chiá hō chò Montaña del Norte.[7] Eng-gí ê Montana chit jī, tāi-seng sī Ohio ê James Ashley chú-chhî ê Bí-kok Chham-gī-īⁿ Léng-thó͘ Úi-oân-hōe (United States House Committee on Territories) tī chiam-tùi sin-siat Idaho Léng-thó͘ ê hoat-àn lāi-bīn sú-iōng--ê.[8] Tong-sî hō͘ kî-tha ê chi̍t kóa chham-gī-oân hoán-tùi, lí-iû sī Montana "bô ì-sù".[8] Kàu 1864 nî, beh tùi Idaho pun chhut sin léng-thó͘ ê sî-chūn, Ashley koh chi̍t pái chhái-ēng Montana, m̄-koh iû-goân siū tio̍h hoán-tùi, pí-lūn gī-oân Samuel Cox jīn-ûi chia tōa-hūn só͘-chāi lóng m̄-sī soaⁿ-tē, jî-chhiá jīn-ûi ēng goân-chū-bîn ê miâ pí Se-pan-gâ miâ khah hó-sè.[9] Tong-sî ia̍h ū lâng thê chhut Shoshone, chóng-sī tè-bé chūn koat-tēng chiàu Léng-thó͘ Úi-goân-hōe ê ì-kiàn sú-iōng Montana.[9]

Tē-lí[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Montana sī Bí-kok biān-chek pâi tē-4 ê chiu-hūn, lóng-chóng 380,800 pêng-hong-bí, tī i thâu-chêng sī Alaska (siāng-tōa), Texas, kap California. Pún chiu ùi pak-pêng 877 kong-lí tn̂g ê pian-kài, si kap Kha-ná-tah ê British Columbia, Alberta, kap Saskatchewan 3-ê séng sio-chiap; lēng-gōa ùi i tang-pêng sī kâng-kok ê North Dakota chham South Dakota, lâng pêng sī Wyoming, sai-pêng kiam sai-lâm sī Idaho.

Le̍k-sú[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Montana khah-chá sī chi̍t kóa goân-chū bîn-cho̍k teh seng-oa̍h. Au-chiu-lâng kap Bí-kok ê khui-khún-chiá kòe--lâi liáu-áu só͘ gū tio̍h ê pō͘-cho̍k ū tiong-lâm-pō͘ ê Crow; tang-lâm-pêng ê Cheyenne; koh ū tiong-pō͘ kiam tiong-pak-pō͘ ê Blackfeet, Assiniboine kap Gros Ventres; chham sai-pêng ê Kootenai kap Salish; lēng-gōa mā ǔ ti Flathead Ô͘ ê Pend d'Oreille kap sai-pêng soaⁿ-tē ê Kalispel.

Montana óa tāi-lio̍k hun-kài (continental divide) tang-pêng ê hit pō͘-hūn, sī hâm tī 1803 nî Louisiana Siu-bé lāi-té.

Tong It-chhù Tāi-chiàn hoat-seng ê sî, Montana chhut-sin ê Bí-kok thâu chi̍t ūi lú-seng kok-hōe gī-oân Jeannette Rankin hoan-tùi soan-chiàn, m̄-koh siū tio̍h chāi-tē lâng phó͘-phiàn phoe-phêng, hit chūn chi-chhî chham-chiàn sī chú-liû ì-kiàn. Tùi 1917 nî kàu 1918 nî kî-kan ū 40,000 lâng hong chio ji̍p kun-tūi.

Bí-kok tī 1941 nî 12 goe̍h 8 ji̍t ka-ji̍p Jī-chhù Tāi-chiàn ê sî, í-keng chin chē lâng tâu-kun, koh tī soan-chiàn liáu-āu thâu nî sin ji̍p 40,000 lâng ji̍p-iâⁿ; kàu chiàn-cheng kiat-sok hit chūn, í-keng 57,000 lâng cho-peng, sī kui-chiu jîn-kháu ê 10%, kî-tiong mā bōe chió sī goân-chū-bîn, pau-koat chham-ú Bi̍t-bé káng-chiá (Code talker) ê Crow-kok (Crow Nation) cho̍k-lâng.

Léng-chiàn sî-kî, Montana hoat-tián chò Bí-kok khong-kun Kun-sū Khong-tiong Ūn-su Pō͘-mn̂g (Military Air Transport Service) ê chóng-pō͘.

Jîn-kháu[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chiàu Bí-kok Phó͘-cha Kio̍k ê ko͘-sǹg, Montana tī 2015 nî 7 goe̍h chhe 1 ê jîn-kháu ū 1,032,949, pí 2010 nî Bí-kok Phó͘-cha ê thóng-kè ke 4.40%.[10]

Keng-chè[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Montana tī 2014 nî ê GDP sī 44,269 pa̍h-bān bí-kim.[11] Chiàu 2015 nî ê chu-liāu, pún chiu siāng-chē lâng chò ê khang-khòe sī kiān-khong chiàu-kò͘ kap siā-hōe hû-chō͘ (health care and social assistance) sán-gia̍p.[12]

Montana tī 2015 nî kui tang ê n̂g-tāu sán-liōng ū 10.3 pa̍h-bān tòng.[13]

Kau-thong[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chū 1880 nî-tāi khai-sí, thih-lō͘ chiū sī Montana tiōng-iàu ê ūn-su hong-sek. Le̍k-sú-siōng keng-kòe pún tē-hng ê tang-sai hong-hiòng khoah chiu lō͘-sòaⁿ chú-iàu ū Milwaukee Lō͘ (Milwaukee Road), Tōa Pak-hng (Great Northern), kap Pak-hng Thài-pêng-iûⁿ (Northern Pacific). King-á-ji̍t tī Montana siāng tōa ê thih-lō͘ lō͘-sòaⁿ sī BNSF Railway, sī tùi chá-chêng Tōa Pak-hng kè-sio̍k--lâi-ê. Tī Montana se-pō͘, koh ū Montana RailLink, choan-bûn teh keng-êng í-chá sio̍k Pah-hng Thài-pêng-iûⁿ ê hē-thóng. Amtrak ê Empire Builder lia̍t-chhia mā tùi pak-pêng keng-kòe Montana.

Su-chì[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chù-kha[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  1. "United States Summary: 2010, Population and Housing Unit Counts, 2010 Census of Population and Housing" (PDF) (PDF). United States Census Bureau. September 2012. p. 41 (Table 18). April 11, 2014 khòaⁿ--ê. 
  2. "Population and Housing Unit Estimates". U.S. Census Bureau. June 22, 2017. June 22, 2017 khòaⁿ--ê. 
  3. "Median Annual Household Income". The Henry J. Kaiser Family Foundation. December 9, 2016 khòaⁿ--ê. 
  4. 4.0 4.1 National Geodetic Survey 2008.
  5. 5.0 5.1 Geological Survey 2001.
  6. Montana Historical Society (1910). Contributions to the Historical Society of Montana. Rocky Mountain Publishing Company. pp. 47–. 
  7. 7.0 7.1 Malone, Roeder & Lang 1991, pp. 95–96.
  8. 8.0 8.1 Sanders 1910, pp. 15–60.
  9. 9.0 9.1 Library of Congress 1864.
  10. "Table 1. Annual Estimates of the Resident Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: April 1, 2010 to July 1, 2015" (CSV). U.S. Census Bureau. December 26, 2015. December 26, 2015 khòaⁿ--ê. 
  11. Total Gross Domestic Product by State for Montana, FRED.
  12. "Major industries with highest employment, by state, 1990-2015". Bureau of Labor Statistics. U.S. Bureau of Labor Statistics. 2016-08-05. 2017-01-23 khòaⁿ--ê. 
  13. "U.S. Yield & Production: Production by State". SoyStats. The American Soybean Association. 2017-02-16 khòaⁿ--ê.