Hu̍t-kàu

Hu̍t-kàu (Pu̍t-kàu, 佛教), sè-kài 3-tōa chong-kàu chi-it, (Lēng-gōa 2-ê sī Ki-to̍k-kàu kah Islam-kàu). Se-gôan-chêng 6 sè-kí ê sî-tāi, Sek-khia-mô·-nî tī Kó·-Ìn-tō· chhòng-kiàn liáu Hu̍t-kàu, kiò-chòe hu̍t-tô. Àn thôan-pō· sòaⁿ-lō·, ē-tàng kā Hu̍t-kàu pun-chòe Lâm-thôan Hu̍t-kàu kah Pak-thôan Hu̍t-kàu, ah nā àn-chiàu kàu-gī ê cheng-chha lâi kóng, koh ē-sái pun-chò Sió-sêng Hu̍t-kàu (小乘佛教) kah Tāi-sêng Hu̍t-kàu (大乘佛教). Hiān-chú-sî, Hu̍t-kàu chú-iàu sī liû-hêng tī Tiong-kok, Hân-kok, Ji̍t-pún chià-ê Tang-a tē-khu kah 1-kóa-á Tang-lâm-a ê kok-ka (phì-jû-kóng Thài-kok)

Hu̍t-kàu ê le̍k-sú

Ē-ēng--ê chham-khó Hu̍t-kàu le̍k-sú

Sek-khia-mô·-nî kòe-sin liáu-āu, Hu̍t-kàu tī tng-sî ê Ìn-tō· tit-tio̍h chin-kín hoat-tián, kàu-kah Khóng-chhiok Ông-tiâu A-io̍k-ông ê sî-tāi, Hu̍t-kàu í-keng chiâⁿ-chòe Ìn-tō· ê kok-kàu, hui-siông ê liông-sēng. Kèng-hōng hu̍t-chó· ê hu̍t-thah mā khai-sí tāi-liōng teh kiàn-chō. Ùi se-gôan-chêng 150-nî khai-sí kiàn-chō ê A-chiân-tô chio̍h-khut (阿旃陀石窟), it-ti̍t kàu-kah se-gôan 7 sè-kí chiah chò soah.

Sûi-tio̍h hêng-sè teh hoat-tián, Hu̍t-kàu mā put-tōan teh siu-chèng kah hong-hù Sek-khia-mô·-nî ê ha̍k-soat, kàu-bóe-á hun-hòa chò 18-pō· ( ū lâng kóng 20 pō· ). Se-gôan 1 sè-kí ê sî, sán-seng Tāi-sêng Hu̍t-kàu.

Àn Khóng-chhiok Ông-tiâu khai-sí, Hu̍t-kàu to̍h pun 2-ê bô-kāng ê hong-hiòng hiòng gōa-kok thôan-pò·. Lâm-thôan Hu̍t-kàu (Sió-sêng Hu̍t-kàu ) chú-iàu thn̂g-thòaⁿ kàu Thài-kok, Bián-tiān, Kán-po·-chē kah Su-lí-lân-khah chià-ê só·-chāi. Pak-thôan Hu̍t-kàu (Tāi-sêng Hu̍t-kàu ) koh-chài pun-chòe 2-ê phài-pia̍t. 1-phài keng-iû Keshen Mil thòaⁿ khì-kàu Sin-kiong, jī-chhiáⁿ tī Hàn-tāi ê sî-chūn thôan-ji̍p Tiong-kok, hêng-sêng Hàn-thôan Hu̍t-kàu (漢傳佛教), āu--lâi koh-chài thôan-ji̍p-khì Tiâu-sián, Ji̍t-pún kah O̍at-lâm. Lēng-gōa koh 1-phài chú-iàu tī Se-chōng tē-khu thòaⁿ-kin, lâng kiò-chòe Chōng-thôan Hu̍t-kàu (藏傳佛教), mā-to̍h-sī Lā-ma-kàu.

Ki-pún kàu-gī

Pài-hu̍t ê lâng jīn-ûi sè-kan chhiong-bóan thòng-khó·, bān-bu̍t lóng m̄-sī kò·-tēng put-piàn--ê, che hō·-chòe bû-siông. Hu̍t-kàu ê ki-pún kàu-gī sī sù-tè (四谛), to̍h-sī "khó·, chi̍p, bia̍t, tō" (苦,集,灭,道).

Khó·-tè sī Hu̍t-kàu ê khí-tiám, jîn-ûi jîn-seng ū 7-hāng khó· : "seⁿ", "lāu", "pīⁿ", "sí", "hun-lî", "òan-hūn", "kiû--lâng"(求不得). Chí-beh lâi kàu chia, to̍h pit-tēng ài siū thòng-khó· ê chiat-bôa.

Chi̍p-tè kái-soeh sán-seng thòng-khó· ê kun-gôan, jīn-ûi kóng, sī lâng to̍h-ū iok-bōng, to̍h-ē sán-seng hiō-kó, ah hiō-kó to̍h-sī thòng-khó· ê kin-gôan. Che to̍h-sī in-kó ha̍k-soat.

Bia̍t-tè soeh-bêng liáu beh án-chóaⁿ lâi siau-tû thòng-khó·. Jīn-ûi koan-kiàn sī ài siau-tû iok-bōng.

Tō-tè kā lâng kóng-bêng siu-tō ê lō·-tô· kah hong-hoat, kóng ài thong-kòe pat-chèng-tō (八正道) ê siu-hēng chiah ē-tàng ta̍t-kàu put-seng, put-bia̍t, cho̍at-tùi ê tiām-chēng kah éng-góan chhiau-thoat ê kéng-kài.

Hu̍t-kàu kàu-tō lâng ài lún-khúi-kiû-seng, jīm-lô-jīm-òan, ài ū chú-ngó· hi-seng ê cheng-sîn. Hu̍t-kàu thê-chhiòng chiòng-seng pêng-téng, jīn-ûi jīm-hô lâng chí-beh siong-sìn Hu̍t to̍h ē-tàng tit-tio̍h kái-thoat.

Sek-khia-mô·-nî bat chhì-kòe kúi-á-khóan ê pō·-sò·, siūⁿ-beh thè lâng tit-tio̍h kái-thoat. Kàu-bóe-á, i tī 1-châng phô·-thê-chhiū-kha siūⁿ 7-mê 7-ji̍t, chóng-sǹg kak-ngō·, i ngō·-chhut 1-tiâu lí-lūn : lâng tiāⁿ-tio̍h ài keng-kòe siu-hēng chiah ē-tàng siau-tû hôan-ló kah hi-bî, ta̍t-kàu ôan-chôan kái-thoat ê kéng-kài, liáu-āu to̍h tit-tio̍h tōa tì-hūi, liáu-chhiat seⁿ-sí, án-ne chú-jiân to̍h-ē ôan-lî khó·-chhó·.

Hu̍t-kàu kok kàu-phài tī hoat-tián tang-tiong lóng-chóng hêng-sêng kok-chū ê te̍k-sek kah kàu-gī.

Sió-sêng Hu̍t-kàu kian-chhî Hu̍t-kàu siōng-chá-sî ê kàu-gī, jīn-ûi Sek-khia-mô·-nî sī siōng tāi-seng thiat-té kak-ngō· ê lâng, m̄-sī sîn-bêng, chí-sī í-kéng ôan-chôan kái-thoat ê úi-jîn. Ah phó·-thong lâng nā beh kin-sûi hu̍t ê kàu-tō, pit-su seng ài chhut-ke chò hôe-siūⁿ chò 1-chām sî-kan, chòe-āu thiat-tē kái-thoat chiâⁿ-chò a-lô-hàn (阿罗汉). Sió-sêng Hu̍t-kàu chông-pài sī-biō ê ti̍t-sū (秩序), kóng sī-biō siong-tin tio̍h sè-kan ê hu̍t-thah, iā-to̍h-sī bān-tô-lô (曼陀罗).

Tāi-sêng Hu̍t-kàu jîn-ûi lâng-lâng lóng ē-tàng sêng-hu̍t, lâng keng-kòe siu-hēng lóng ē-tàng khì-kàu se-hng ke̍k-lo̍k sè-kài, to̍h-sī chiâⁿ-chò hu̍t. Tāi-sêng Hu̍t-kàu chông-pài hu̍t-siōng (佛像), jīn-ûi bô-it-tēng ài chhut-ke，chí-beh sim-lāi ū hu̍t, chóng-ū 1-kang kāng-khóan mā-ē chiâⁿ-chòe hu̍t.

Hu̍t-kàu ê éng-hiáng

Hu̍t-kàu tùi A-chiu kok-ka ê éng-hiáng siōng-kài chhim, Hu̍t-kàu ê su-sióng í-keng chiâⁿ-chòe sìn-kàu kok-ka jîn-bîn ê jîn-seng koan-liām. M̄-koh tī Ìn-tō·, Hu̍t-kàu bûn-hòa khiok-sī lú-lâi-lú pāi-hài, hiān-chú-sī hu̍t-tō· tī Ìn-tō· chí-ū 0.6% ê jîn-khàu, jī-chhiáⁿ chin hun-sòaⁿ.

Hu̍t-kàu liông-sēng ê kok-ka kah tē-khu, in ê bîn-cho̍k bûn-hòa kah gē-su̍t lóng-chóng siū-tio̍h Hu̍t-kàu su-sióng chiok tōa ê éng-hiáng.

Hu̍t-keng

chham-khó Hu̍t-keng lia̍t-toaⁿ

Hu̍t-keng pau-hâm Hu̍t-kàu it-chhè ha̍k-soat. Hu̍t-keng ê chôan-chi̍p hō·-chòe Tāi-chōng-keng。

Hu̍t-kàu chong-phài

Hu̍t-kàu chè-tō·

Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Hu̍t-kàu bûn-hòa

Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Gōa-pō· liân-kiat

Motomoto Taiwan Archived 2006-02-09 at the Wayback Machine.
Hu̍t-kàu siâⁿ-chhī : Hu̍t-kàu mn̂g-chhùi-kháu Archived 2004-09-11 at the Wayback Machine.
Tiong-hòa Hu̍t-kàu
Tiong-kok Hu̍t-kàu Hia̍p-hōe Archived 2015-11-04 at the Wayback Machine.
Sè-kài Chēng-chong Hia̍p-hōe
Tiong-kok Hu̍t-kàu Chu-gôan Bāng-chām Archived 2015-11-04 at the Wayback Machine.
Ìn-sun Hu̍t-kàu Ki-kim-hōe (Ìn-sūn hoat-su chôan-chi̍p
Hu̍t-kàu Chû-chè Ki-kim-hōe
Hu̍t-kong-san Chôan-kiû Chu-sìn Bāng Archived 2007-09-09 at the Wayback Machine.