Ngũgĩ wa Thiong'o

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
Ngũgĩ wa Thiong'o
Chhut-sì James Ngugi
(1938-01-05) 5 January 1938 (age 85)
Kamiriithu, Kenya Colony (present day Kiambu County, Kenya)
Chit-gia̍p Chok-ka
Ōe-gí Eng-gí, Kikuyu
Kàu-io̍k Makerere Tāi-ha̍k (BA)
Leeds Tāi-ha̍k
Khan-chhiú Njeeri
Kiáⁿ-jî Mũkoma, Wanjiku téng-téng
Bāng-chām
Official website

Ngũgĩ wa Thiong'o (Gikuyu ê ōe kóng: [ᵑɡoɣe wá ðiɔŋɔ]; 1938 nî Chiaⁿ--goe̍h chhe 5 tī James Ngugi chhut-sì) sī chi̍t ūi Kenya ê chok-ka, mā sī ha̍k-chiá. I chá-chêng iōng Eng-gí siá-chok, chit-má ê chok-phín chú-iàu sī iōng Gikuyu ōe siá. Lâng kóng i í-keng sǹg sī "Tang Hui-chiu siáu-soat ka ê sian-hong". I só͘ siá ê tù-chok pau-koat siáu-soat, hì-chhut, té phiⁿ kò͘-sū kap sòaⁿ-bûn. Ū siá bûn-ha̍k, siā-hōe phêng-lūn koh mā ū gín-á chheh. I chhòng-pān Gikuyu bûn ê kî-khan hō-chò Mũtĩiri, siāng-sî mā tī tang-tiong chò phian-chi̍p. I siá ê té phiⁿ kò͘-sū Kek-bēng Khiā Ho͘ Thēng: A̍h-sī Kóng Lâng Kiâⁿ-lō͘ Án-chóaⁿ Tio̍h Ài Khiā Ho͘ Thēng tī choân sè-kài hō͘-lâng hoan-e̍k chò 100 chióng bô-kâng ōe-gí ê pán-pún.

Tī 1977 nî, Ngũgĩ ūi tio̍h beh chiong hì-kio̍k hòa ê kòe-têng ùi i só͘ jīn-ûi ê hit chióng "chu-sán kai-kip ê kàu-io̍k hē-thóng" tang-tiong ka tháu-pàng chhut-lâi, i khai-sí tī in ka-tī ê Kenya chhòng chi̍t khoán sin hì-kio̍k lâi kó͘-lē lâng ē chū-tōng chū-hoat khì khòaⁿ piáu-ián.[1] I che kè-ōe tio̍h sī beh hō͘ lâng thang chai-iáⁿ kóng hì-kio̍k hòa ê kòe-têng lāi-té sī teh "bē siáⁿ-mi̍h io̍h". Ngũgĩ i mā jīn-ûi mài ū "ē kā lâng keh-khui ê kòe-têng, he ē chè-chō chi̍t phoe chhut-miâ ê ián-oân kap chi̍t tōa tīn bô kò-jîn siūⁿ-hoat, chin hèng miâ-chheⁿ ê mê-chiòng", in-ūi án-ne bē hō͘ "it-poaⁿ lâng" kám-kak chhù-bī.[1] I hit chhut kap Ngũgĩ wa Mirii ha̍p-chok chò-hóe siá ê, siāng ū tāi-piáu sèng ê hì-chhut Ngaahika Ndeenda sui-jiân sêng-kong ū hō͘ i thàn chîⁿ, m̄-koh ián liáu kòe 6 lé-pài sûi tio̍h hō͘ Kenya choan-chè ê chèng-hú kìm-chí.[1]

Chiap-sòa Ngũgĩ chū-án-ne chē-kaⁿ chi̍t tang gōa. Kok-chè Chōe-kò Sià-bián Cho͘-chit jīn-ûi chit ê gē-su̍t ka sī liông-sim hoān. I chhut kaⁿ liáu tō cháu lī-khui Kenya.[2] Chit-má i chiâⁿ-chò Chhut-chiòng Kàu-siū tī Bí-kok ê Ka-chiu Tāi-ha̍k Irvien Hun-hāu ê Eng-gí kap Pí-kàu Bûn-ha̍k Hē kà chheh. Chìn-chêng i mā bat tī Sai Pak Tāi-ha̍k, Yale Tāi-ha̍k, kap Niú-iok Tāi-ha̍k kà kòe. Ngũgĩ i sî-siông hō͘-lâng jīn-ûi ē tek tio̍h Nobel Bûn-ha̍k Chióng.[3][4][5] Tī 2001 nî i tī Italy the̍h tio̍h Kok-chè Nonino Chióng. Koh tī 2016 nî the̍h tio̍h Park Kyong-ni Chióng. In ê gín-á ū 2 ūi mā sī chok-ka, in miâ hō-chò Mũkoma wa Ngũgĩ[6] kap Wanjiku wa Ngũgĩ.[7]

Jîn-seng Kò͘-sū[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Kái miâ, lí-sióng kap kàu-ha̍k[siu-kái | kái goân-sí-bé]

1967 nî Ngũgĩ i só͘ siá ê siáu-soat A Grain of Wheat piáu-hiān chhut i ūi Fanon chú-gī kap Marx chú-gī chàn-siaⁿ; kāng hit nî, i mā khai-sí tī Nairobi Tāi-ha̍k chò kàu-siū kà Eng-kok bûn-ha̍k. I kè-sio̍k tī tāi-ha̍k kà chheh kà 10 tang, tiong-kan mā tī Makerere chò su-siá chhòng-chok ê Gián-kiù Oân. Kî-tiong i mā bat ū 1 tang tī Sai Pak Tāi-ha̍k ê Eng-kok kap Hui-chiu Gián-kiù Hē kheh-chō kà khò. Āu-lâi i tō hòng-khì iōng Eng-gí siá-chok, mā hòng-khì hit ê hō-chò James Ngugi, sit-bîn chú-gī chiá ê miâ;[8] kàu 1970 nî i kā i ê miâ kái chò Ngũgĩ wa Thiong'o,[9] khai-sí iōng i ê bó-gí Gikuyu ōe lâi siá-chok.[10]

Chham-khó Lâi-goân[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  1. 1.0 1.1 1.2 Ngũgĩ wa Thiong'o, Decolonising the Mind: The Politics of Language in African Literature, 1994, pp. 57–59.
  2. "Committee for the Release of Political Prisoners in Kenya Collection: 1975-1998". George Padmore Institute. 13 May 2018 khòaⁿ--ê. 
  3. Evan Mwangi, "Despite the Criticism, Ngugi is 'Still Best Writer. AllAfrica, 8 November 2010.
  4. Page, Benedicte, "Kenyan author sweeps in as late favourite in Nobel prize for literature", The Guardian, 5 October 2010.
  5. Provost, Claire, "Ngugi wa Thiong'o: a major storyteller with a resonant development message", The Guardian, 6 October 2010.
  6. "MUKOMA WA NGUGI". MUKOMA WA NGUGI. 
  7. "A Family Affair at Calabash: Lit Fest hosts First Family of Kenyan Letters". Jamaica Observer. 18 May 2014. goân-loē-iông tī 17 April 2021 hőng khó͘-pih. 4 April 2021 khòaⁿ--ê.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  8. Baraka, Carey (13 June 2023). "Ngũgĩ wa Thiong'o: three days with a giant of African literature". The Guardian. 
  9. Brown, David Maughan (1979). "Reviewed Work(s): The Emergence of African Fiction by Charles R. Larson". English in Africa. 6 (1): 91–96. JSTOR 40238451. 
  10. "Ngugi wa Thiong'o (b. James Ngugi, 1938)". Craig White's Literature Courses. goân-loē-iông tī 2013-12-09 hőng khó͘-pih.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)