Tân Têng-pho

Tân Têng-pho ê siòng-phìⁿ/liap-iáⁿ, nî-tāi put-siông

Tân Têng-pho (1895 nî 2 go̍eh 2 ji̍t - 1947 nî 3 go̍eh 25 ji̍t), Tâi-oân ū-miâ ê ōe-ka. 1926 nî í chi̍t-pak Ka-gī ke gōa ê ōe-chok, ji̍p-soán tē-chhit-kài Ji̍t-pún "Tè-kok Bí-su̍t Tián-lám-hōe" (kán-chheng "Tè-tián"); che sī Tâi-oân-lâng tē-it-pái í se-iûⁿ-ōe chìn-ji̍p Ji̍t-pún ê koaⁿ-hong tián-lám. Āu--lâi, iū-koh ji̍p-sóan Tè-tián kap kî-thaⁿ ê tián-lám kúi-lō-pái. 1947 nî Jī-jī-pat sū-kiāⁿ po̍k-hoat liáu-āu, Tân Têng-pho tāi-piáu Ka-gī-chhī Jī-jī-pat Sū-kiāⁿ Chhú-lí Úi-goân-hōe, chiân-óng Chúi-siōng ki-tiûⁿ chìn-hêng hia̍p-siong, soah tī-leh 3 go̍eh 25 ji̍t hit-kang, hō· Kok-bîn-tóng ê kun-tūi chhèng-sat sī-chiòng, hiáng-nî 52 hòe.

Chá-nî ê sū-chek

Tân Têng-pho chhut-sì tī Ka-gī, bó-chhin chin chá tio̍h kòe-sin, lāu-pē Tân Siú-gû sī Chheng-tiâu ê siù-châi, tī-leh hàn-o̍h-á kà-chheh. Tân Têng-pho sī hō· a-má chhōa-tōa-hàn--ê, in-ūi ka-kéng sàn-chhiah, só·-í seng khì hàn-o̍h-á tha̍k hàn-bûn, 13 hòe ê sî chiah ji̍p-khì kong-ha̍k-hāu tha̍k-chheh. Āu--lâi iū-koh khì Tâi-pak ê Tâi-oân chóng-tok-hú kok-gí ha̍k-hāu chiū-ha̍k. Ùi Tân Têng-pho lâu--lo̍h-lâi ê ji̍t-kì tang-tiong, ē-sái khòaⁿ chhut i chū sè-hàn tio̍h ū "li̍p tāi-chì, chò tāi-sū" ê khì-tô·-sim. Tī Ji̍t-pún sî-tāi ê Tâi-oân, ōe-ka tit-tio̍h iú-sú í-lâi siōng koân ê tē-ūi kap kong-êng. Hit-tong-sî ji̍p-sóan Tè-tián lóng ē chiâⁿ-chò pò-chóa ê thâu-pán, ōe-tô· piàn-sêng sī Tâi-oân-lâng chhut-thâu-thiⁿ siōng-hó ê hong-sek. In-ūi án-ne, Tân Têng-pho ê lí-sióng tio̍h-sī chiâⁿ-chò chi̍t-ê ōe-ka.

Tī-leh Tân Têng-pho ji̍p-khì Tâi-pak kok-gí ha̍k-hāu ê thâu-chi̍t-nî, ū-miâ ê chúi-chhái ōe-ka Chio̍k-chhoan Khim-it-lông iáu-koh tī-leh chit keng ha̍k-hāu kiam-khò kà-chheh. Tân Têng-pho iā in-ūi án-ne, bat chiap-siū Chio̍k-chhoan ê chí-tō, ha̍k-si̍p ki-pún ê siá-seng kap chúi-chhái ki-khiáu. Tân Têng-pho chāi pi̍t-gia̍p liáu-āu, tò-tńg-khì kò͘-hiong kà-chheh, mā bat chhōa ha̍k-seng khì kau-gōa siá-seng.

1924 nî, Tân Têng-pho í chiong-kīn 30 hòe ê ko-lêng, khó-chhú hit-tiong-sî ōe-ka ê sèng-tiān "Tang-kiaⁿ bí-su̍t ha̍k-hāu", chìn-ji̍p tô·-ōe su-hōan-kho, sī chá-kî liû-ha̍k Ji̍t-pún ê Tâi-oân ha̍k-seng chi-it. 1926 nî, i í Ka-gī ke gōa thâu-chi̍t-pái ji̍p-sóan Ji̍t-pún tē-chhit-kài "Tè-kok bí-su̍t tián-lám-hōe", sī Tâi-oân í iû-ōe ji̍p-sóan chit-ê tián-lám ê tē-it-jîn. Ōe-tô· sī i ê sèⁿ-miā, i bat kóng--kòe, "Chi̍t-ê í bí-su̍t chhòng-chok ûi kí-jīm ê lâng, nā bē-tàng ūi-tio̍h bí-su̍t jî seng, ūi-tio̍h bí-su̍t jî sú, kám iáu-koh ē-tàng sǹg sī chi̍t-ê gē-su̍t-ka neh?". I chi̍t-sì-lâng siōng chông-pài ê gē-su̍t-ka tio̍h-sī Bān-gó·(Eng: Vincent van Gogh), chhù--nih nn̄g pún kap Bān-gó· iú-koan ê tōan-kì kap su-sìn-chi̍p, hō· i iōng âng-pit ōe kòe chi̍t-pái koh chi̍t-pái.

Tī Siōng-hái kap Tâi-oân

1929 nî tùi Tang-kiaⁿ Bí-su̍t Ha̍k-hāu pi̍t-gia̍p liáu-āu, Tân Têng-pho tio̍h hông phèng-chhiáⁿ khì Siōng-hái , tam-jīm Sin-hôa Gē-choan se-iûⁿ-ōe-hē ê kàu-siū kiam hē-chú-jīm, lēng-gōa iā tam-jīm Chhiong-bêng Gē-choan gē-kàu-kho kàu-siū kap se-iûⁿ-ōe-kho chú-jīm. Hit-tong-sî tú-hó tn̄g-tio̍h Siōng-hái kí-pān tē-1-kài ê choân-kok bí-su̍t tián-lám-hōe, Tân Têng-pho chiap-siū phèng-chhiáⁿ, tam-jīm se-iûⁿ-ōe ê phêng-sím. Tī Siōng-hái ê chit-tōaⁿ sî-kan, Tân Têng-pho tùi Tiong-kok tô·-ōe ū liáu kēng-ka chhim-ji̍p ê chiap-sio̍k kap jīn-bat. I siōng-kài kah-ì Gê Ûn-lîm kap Pat-tāi-san-jîn ê ōe-chok.

1933 nî 6 go̍eh, Siōng-hái kio̍k-sè chin bô ún-tēng, Tân Têng-pho kui-ke-hóe-á chí-hó pōaⁿ tńg-lâi Tâi-oân. Tī tńg-lâi Ka-gī kò·-hiong ê sî, Tân Têng-pho í-keng tit-beh 40 hòe loh. Put-jî-kò, tī hiong-bîn ê sim-bo̍k tiong, i iû-goân ū bûn-hòa eng-hiông ê sek-chhái. Tò-tńg-lâi Tâi-oân liáu-āu, Tân Têng-pho tiāⁿ-tiāⁿ kā Ka-gī tòng-chòe ōe-chok ê chú-tê, jî-chhiáⁿ ōe-tô· ê hong-keh mā ū put-chí-á tōa ê piàn-hòa.　In-ūi chiap-sio̍k se-iûⁿ-ōe ê sî-kan pí-kàu khah oàⁿ, m̄̄-koán sī chú-koan ê piáu-hiān ì-sek iā-hó, kiông-lia̍t ê hiong-thó· sek-chhái iā-hó, Tân Têng-pho chá-nî tī Tâi-oân ka-tī tùi bí-su̍t o·-àm-bong só· lâu--lo̍h-lâi ê éng-hióng, it-ti̍t lóng m̄-bat bô--khì. Hôe kàu kò·-hiong liáu-aū, Tân Têng-pho ê ōe-chok hong-keh ta̍uh-ta̍uh-á ún-tēng--lo̍h-lâi, iā bān-bān-á kàu-hun--khí-lâi.

Bí-su̍t sêng-chiū

Tân Têng-pho m̄-nā í Ka-gī ke gōa ji̍p-soán Ji̍t-pún tē-chhit-kài Tè-tián, ji̍t-āu mā kúi-lō-pái ji̍p-soán Hoâi-chhūi-siā-tián, Chhun-iông-tián, Tâi-tián, Tâi-iông-tián, Hú-tián téng-téng ê tián-lám. I koh chō͘-chit Chhit-seng ōe-toâⁿ, Chhiah-tó-siā, Tâi-iông bí-su̍t hia̍p-hōe téng-téng ê tiōng-iàu ê bí-su̍t thoân-thé. Ē-sái kóng i ê ōe-chok sêng-chūi, kap thui-sak Tâi-oân gē-su̍t bûn-hòa ê kong-lô sī put-chí-á tōe ê.

Jī-jī-pat sū-kiāⁿ

Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Tî-tò ê êng-iāu

Tân Têng-pho chheⁿ-si-sí liáu-āu, kap i kau-chêng chin chhim ê ha̍k-seng Au-iûⁿ Bûn mā tī 1949 nî pe̍h-sek khióng-pò· hō͘ lâng lia̍h-khì.