Chong-kàu
Chong-kàu sī in-ūi tùi sîn, Siōng-tè, chhiau-thoat ê chûn-chāi, sîn-sèng ê mi̍h téng-téng ê sìn-gióng, hō·-siōng kiat-ha̍p (hām chhiau-thoat ê tùi-siōng ê koan-hē), saⁿ-kap oa̍h-tōng (pí-lūn lé-pài téng-téng), sán-seng chè-tō· kap cho·-chit (biō-sī, kàu-hoē téng-téng), che kui-ê thāi-tō·, koan-hē, cho·-chit ê chóng-chheng.
Chong-kàu chit-ê sû, sī tùi Ji̍t-gí Hàn-jī-sû khip-siu--lâi-ê, nā goân-té ê Ji̍t-gí-sû, sī Ji̍t-pún tī bō·-hú boé-kî, hām Bí-kok chhiam thong-siong tiâu-iok ê sî-chūn, ūi-tio̍h si̍t-chè ê su-iàu, tùi Eng-gí religion só· chò ê hoan-e̍k.
Chong-kàu ê tēng-gī
[siu-kái | kái goân-sí-bé]Khêng-si̍t nā beh kóng sím-mi̍h sī chong-kàu, lán ē hoat-kak-kóng sûi-lâng, chin chē ha̍k-chiá chi-kan ê khoàⁿ-hoat lóng koh-iūⁿ, ta̍k-ê lóng bô-ài kóng-liáu siuⁿ chīn-kak, m̄-koh mā bô-ài kóng-tio̍h bū-bū bô-bêng.
Ū lâng sī ēng thé-sek, kàu-gī ê tēng-gī lâi khoàⁿ, mā ū lâng sī the̍h keng-giām, kám-chêng, ti̍t-kak, kè-ta̍t-koan kap lûn-lí ê sèng-chit lâi chò tēng-gī.
Kho-ha̍k-ka kap jîn-lūi-ha̍k-ka kā chong-kàu tòng-chò sī tī bûn-hoà loē-iông lāi-té hoat-tián--khí-lâi-ê, 1-cho· thiu-siōng ê koan-liām, kè-ta̍t kap keng-giām. Goân-chho· ê chong-kàu chin oh tùi siā-hoē kap bûn-hoà oa̍h-tōng lāi-té thiah-hun, tī hiah-ê oa̍h-tōng--ni̍h, hong-sio̍k kap tián-lé lóng hông khoàⁿ-chò sī si̍t-chè--ê, hām chū-jiân ê pún-chit sio-kâng--ê.
Nā kî-thaⁿ ê chong-kàu ha̍k-chiá in teh kā chong-kàu tēng-gī ê sî-chūn, ē khì phiah-bián kā chong-kàu tòng-chò sī siā-hoē kap sim-lí-siōng bô-kâng ê tiâu-kui, ia̍h-chiū-sī in khah bô-ài kā chong-kàu siūⁿ-chò sī siā-hoē kap sim-lí tiâu-kui ê chi̍t-pō·-hūn.
Lán ē-ēng-tit kā chong-kàu tēng-gī chò tùi sèng ê tùi-siōng, chhiau-thoat ê tùi-siōng ê sìn-gióng. Rudolf Otto tī 1917-nî chhut-pán ê chheh "Sèng ê koan-liām" (The Idea of the Holy) lāi-té, kā chong-kàu ì-sek ê pún-chit tēng-gī chò kèng-ùi, kèng-ùi sī tùi sîn (sèng--ê, Siōng-tè) ê kiaⁿ-hiâⁿ kap ài-loân ê thàu-lām. Nā Friedrich Schleiermacher tī 18-sè-kí boé-kî, sī kā chong-kàu tēng-gī chò 1-khoán "choa̍t-tùi oá-khò ê kám-kak"(feeling of absolute dependence).
Chú-iàu ê chong-kàu
[siu-kái | kái goân-sí-bé]Hiān-chhú-sî sè-kài chú-iàu ê chong-kàu, ū ki-tok-kàu (20-ek lâng, chiàm 33%), Islam (Islam-kàu, 13-ek lâng, chiàm 22%), Ìn-tō·-kàu (9-ek lâng, chiàm 15%), hu̍t-kàu (3-ek 6-chheng-bān lâng, chiàm 6%), Jû-kàu / Tō-kàu (2-ek 3-chheng-bān lâng, chiàm 4%).
Thâu-chêng chit-khoán lâng-gia̍h ê thóng-kè, bô-hoat-tō· kóng chò kah kài chiâu-chn̂g, in-ūi 1-ê lâng ê sìn-gióng, si̍t-chāi chin oh poé-hoē, koh chin pháiⁿ kā phoàⁿ-toàn.
Koh tō chún kā chin chē kî-thaⁿ ê chong-kàu lia̍h-goā, toā chong-kàu lāi-té, pún-sin tō ū hun-chò chin chē kàu-phài, chiah-ê kāng chong-kàu bô-kâng kàu-phài chi-kan, ì-kiàn ū khó-lêng chin koh-iūⁿ, thiⁿ chha leh tē--ê tō ū, nā hō·-siōng bô sêng-jīn tùi-hong, mā-sī sù-siông ū ê tāi-chì.