Hui-li̍p-pin

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...


Hui-li̍p-pin Kiōng-hô-kok
Republika ng Pilipinas
Republic of the Philippines
Hui-li̍p-pin kî-á
kok-kî
Hui-li̍p-pin kok-hui
kok-hui
Chu-kù: Maka-Diyos, Maka-tao, Makakalikasan at Makabansa
"Ūi siōng-tè, jîn-bîn, chū-jiân, chó͘-kok"
Kok-koa: Lupang Hinirang
"Choè ài ê thó͘-tē"
Siú-to͘ Manila
Siāng-tōa siâⁿ-chhī Quezon Chhī
Koaⁿ-hong gí-giân Hui-li̍p-pin-gí, Eng-gí
sêng-jīn ê tē-hng gí-giân Aklanon-gí, Bikol-gí, Cebuano-gí, Chavacano-gí, Hiligaynon-gí, Ibanag-gí, Ilocano-gí, Ivatan-gí, Kapampangan-gí, Karay-a-gí, Maguindanao-gí, Maranao-gí, Pangasinan-gí, Sambal-gí, Surigaonon-gí, Tagalog-gí, Tausug-gí, Waray-gí, Yakan-gí
kî-thaⁿ sêng-jīn ê gí-giân Se-pan-gâ-gí, A-la-pek-gí
Chèng-hú tan-it-chè, chóng-thóng-chè, kiōng-hô-kok
• chóng-thóng
Rodrigo Duterte
• hù-chóng-thóng
Leni Robredo
• Goân-ló-īⁿ gī-tiúⁿ
Tito Sotto
• Tāi-gī-īⁿ gī-tiúⁿ
Lord Allan Velasco
• Choè-ko hoat-koaⁿ
Alexander Gesmundo
Li̍p-hoat ki-kò͘ Kok-hoē
Goân-ló-īⁿ
Tāi-gī-īⁿ
Bīn-chek
• Lóng-chóng
300,000 km2 (120,000 sq mi) (tē 72 miâ)
• chúi-he̍k (%)
0.61
Jîn-kháu
• 2020 nî kó͘-kè
Neutral increase109,035,343
• Bi̍t-tō͘
336/km2 (870.2/sq mi) (tē 47 miâ)
GDP (PPP) 2021 nî kó͘-kè
• Lóng-chóng
Increase$1.0 bān-ek (tē 29 miâ)
• Pêng-kin
Increase$9,061 (tē 115 miâ)
GDP (bêng-gī) 2021 nî kó͘-kè
• Lóng-chóng
Increase$402.638 cha̍p-ek (tē 32 miâ)
• Pêng-kin
Increase$3,646 (tē 118 miâ)
Gini (2018 nî) Positive decrease 42.3
tiong · tē 44 miâ
HDI (2019 nî) Increase 0.718
ko · tē 107 miâ
Hoè-pè Hui-li̍p-pin peso (₱) (PHP)
Sî-khu UTC+08:00 (PST)
Sî-kan keh-sek mm/dd/yyyy
Siong-iōng tiān-goân 220 V–60 Hz
Khui-chhia hong-hiòng
Tiān-oē khu-hō +63
ISO 3166 tāi-hō PH
Siōng-téng domain .ph

Hui-li̍p-pin ia̍h-sī im-e̍k chò Hui-lu̍t-pin (Hàn-jī: 菲立賓;Hàn-gí: 菲律賓), choân-chheng Hui-li̍p-pin Kiōng-hô-kok (Hui-li̍p-pin-gí: Republika ng Pilipinas), tī A-chiu ê tang-pō͘, iû Thài-pêng-iûⁿ ê Hui-li̍p-pin Kûn-tó kah sì-kho͘-le̍ ê tó-sū, lóng-chóng 7500 gōa ê tōa-sió tó-sū cho͘-sêng.

Le̍k-sú[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Tāi-iok chêng 3000 nî ê sî, Lâm-tó bîn-cho̍k khai-sí tī Hui-li̍p-pin khiā-khí, chia Lâm-tó lâng chú-iàu sī tùi Tâi-oân kòe--lâi. Kàu chêng 500 nî ê sî-chūn, Hui-li̍p-pin khai-sí kap Ìn-tō͘, Lâm-iûⁿ kî-thaⁿ só͘-chāi, koh-ū Tiong-kok ū bō͘-e̍k lâi-óng.

Kong-gôan 1521 nî, Au-chiu thàm-hiám-ka Ferdinand Magellan chhōa-tio̍h i thàm-hiám-tūi keng-kòe chit-ê só·-chāi. 1565 nî liáu-āu, Se-pan-gâ khai-sí thóng-tī chit-phiàn thó·-tē, 1898 nî liáu-āu ōaⁿ Bí-kok thóng-tī. 1935 nî, kok-ka chhòng-kiàn " kiōng-tông-thé ", 1946 nî chhú-tit ôan-chôan ê to̍k-li̍p.

Tē-jī-chhù Sè-kài Tāi-chiàn kî-kan, bat hō· Ji̍t-pún-lâng chiàm-niá kòe 1-chām. 1965 nî kòe-āu, chóng-thóng Ferdinand Marcos si̍t-hêng to̍k-chhâi thóng-tī, it-ti̍t kàu-kah 1981 nî, Maria Corazón Aquino kèng-sóan sèng-lī liáu-āu, chiah kóaⁿ-cháu Marcos, pēng-chhiáⁿ chiong i khu-tiok chhut-kéng.

Chèng-tī[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Hui-li̍p-pin si̍t-hêng chóng-thóng-chè. Chóng-thóng sī kok-ka ê gôan-siú kiam chèng-hú siú-náu, koh kiam bú-chong pō·-tūi ê chóng-su-lēng.

Hêng-chèng khu[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Hui-li̍p-pin chit-ê kok-ka ê thó·-tē chóng--ê ē-tàng kā pun-chòe Luzon, Visayas kah Mindanao 3 tōa pō·-hūn. Chôan-kok lóng-chóng ū 13-ê tē-khu, 1-ê hêng-chèng-khu Cordillera, 1-ê chū-tī-khu (Mindanao Muslim chū-tī-khu). Chóng--ê 76-ê séng.

Tē-lí[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Hui-li̍p-pin tōa-pō·-hūn ê kok-thó· sī kôan-soaⁿ, ko-gôan kah sió soaⁿ-lûn cho·-sêng--ê, o̍ah-hóe-soaⁿ chiâⁿ chōe, tē-tāng chin keng-siông. Mindanao ê Apo Hóe-soaⁿ sī kok-lāi siōng-kôan ê 1-chō soaⁿ. Luzon ê Mayon Hóe-soaⁿ sī siōng-tōa ê o̍ah-hóe-soaⁿ. Kok-lāi chú-iàu ê hô-liû sī Mindanao Hô kah Cagayan Hô.

Hui-li̍p-pin sio̍k hái-iûⁿ-sèng jia̍t-tāi kùi-hong khí-hāu, nî pêng-kun khì-un 27℃, nî kàng-hō·-liōng ta̍t-kàu 2500 kong-lî chó-iū. Jo̍ah--lâng tiāⁿ-tiāⁿ ū teh chò hong-thai.

Keng-chè[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Pian-chi̍p tiong Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Jîn-kháu[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Hui-li̍p-pin siāng chú-iàu ê lâng sī sio̍k Má-lâi-cho̍k, pau-koat Thaⁿ-ka-lo̍k lâng kah kî-thaⁿ 4-ê bîn-cho̍k. Lēng-gōa koh ū Tn̂g-lâng (Hôa-jîn), Ìn-nî-lâng, Ìn-tō·-lâng kah A-la-pek lâng téng. Kok-lāi sìn-hōng Thian-chú-kàu ê lâng chha-put-tō chiàm 85%, lēng-gōa koh ū 4.9% ê lâng sìn-hōng I-su-lân-kàu, chió-sò· làng sìn-hōng To̍k-li̍p-kàu kah Ki-tok-kàu, Tn̂g-lâng tāi-to-sò· sìn-hōng Hu̍t-kàu, gôan-chū-bîn chha-put-to lóng sìn-hōng Gôan-sú chong-kàu.

Bûn-hòa[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Hiān-tāi Hui-li̍p-pin ê bûn-hòa sī tan-se-iûⁿ ê sa-lām, i tián-hiān Má-lâi sek bûn-hòa ê tông-sî, mā khip-siu tōa-liōng ê Se-pan-gâ kap Bí-kok bûn-hòa éng-hióng.

Hui-li̍p-pin-lâng hō-miâ ê hong-sek sī bêng-hián ê Se-pan-gâ hêng-sek, put-koán sī miâ-sèⁿ, Se-pan-gâ-sek hō-miâ lóng sī tong-tē chú-liû, jî-chhiá kî-tiong koh ū chi̍t pō͘-hūn sī chāi-tē he̍k-chiá kî-tha lâi-goân (pí-lūn Hok-kiàn) miâ-sèⁿ ê Se-pan-gâ-hòa. Chi̍t khoán hiān-siōng kap in 19 sè-kí sî chóng-tok Narciso Clavería y Zaldúa thui-sak Se-pan-gâ hō-miâ ū koan-hē.

Tû-liáu lâng-miâ, tē-hō-miâ kap ki-koan siat-si ê miâ mā lóng tōa-hūn sī Se-pan-gâ-sek. Chóng-sī chi̍t pō͘-hūn óa-ná î-chhî Má-lâi (Lâm-tó) ê tek-sek.

Bûn-ha̍k[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Tī Hui-li̍p-pin só͘ liû-thoân ê thoân-soat, siōng-chú-iàu sī Filipino-lâng ê kò͘-sū (kháu-thoân bûn-ha̍k). Kî-tiong ū kúi-ê thong-lâng-chai ê kak-sek, chhiūⁿ Maria Makiling, Lam-Ang kap the Sarimanok.[1]

Kî-thaⁿ[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Hui-li̍p-pin ê Tn̂g-lâng[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Pian-chi̍p tiong Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Che̍k-kòan[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Kun-kù thóng-kè, bo̍k-chiân Hui-li̍p-pin ê Tn̂g-lâng lâng-sò· tāi-khài ū chiâⁿ-pah-bān, tang-tiong chha-put-to ū 8, 9-siâⁿ ê lâng cho·-ke tī Hok-kiàn ê Bân-lâm tē-khu (pau-koat Chôan-chiu, Chiang-chiu kah Ē-mn̂g).

Tn̂g-lâng ê keng-chè[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Pian-chi̍p tiong Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Gōa-pō· liân-kiat[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  1. Lopez, Mellie Leandicho (2006). A Handbook of Philippine Folklore. University of the Philippines Press. ISBN 978-971-542-514-8.[pages needed]