Tēⁿ Sêng-kong

Tēⁿ Sêng-kong( Hàn-jī:鄭成功 1624-ni5—1662-nî )，gôan-miâ hō-chò Tēⁿ-sim ( Hàn-jī:郑森 ), āu--lâi Bêng-tiâu Tông-ông Liông-bú hông-tè sù-hō i sèⁿ “ Chu ” , miâ hō-chòe “ Sêng-kong ” , só·-í lâng mā chheng-hō· ì “ Kok-Sìⁿ-iâ ” . Tēⁿ-sêng –kong sī Bêng-tiâu chòe-āu chi̍t-ê chú-tiuⁿ Hóan-Chheng hok-Bêng ê koaⁿ-ôan, i kóaⁿ-chàu hit-tông-sî chiàm-niá Tâi-ôan ê âng-mô·-hoan ( Hô-lân chhim-lo̍k-chiá ) , kàu-taⁿ, tī Hok-kiàn Tâi-ôan ê bîn-kan iu-gôan liû-thôan tio̍h chin-chōe iú-koan Tīⁿ-Sêng-kong ê le̍k-sú kó·-chek kah sîn-kî ê thôan-soat. Tēⁿ-Sêng-kong kòe-sin liáu-āu, i-ê kin-sûi-chiá chiong i chòng tī Tâi-ôan Lo̍k-ní-mn̂g-káng ê hùn-kīn. Tēⁿ-Sêng-kong chāi-seⁿ ê sî-chūn, âng-mô·-hoan mā lóng kā i kiò-chò “ Kok-Sìⁿ-iâ ” .

Tīⁿ-Sêng-kong ê chi̍t-sì-lâng

Tīⁿ-Sêng-kong in lāu-pē Tīⁿ-chi-liông, kui-sūn Chheng-tiâu chìn-chêng sī hái-chha̍t ê thâu-lâng. Bú-chhin sī Ji̍t-pún-lâng, miâ hō-chò “田川松” . Tīⁿ-Sêng-kong chhut-sì tī Ji̍t-pún khò-hài ê siâⁿ-chhī 平戶, 7-hòe í-chêng, Tīⁿ-Sêng-kong it-ti̍t hām in lāu-bú tòa-ti7平戶, liáu-āu tò-tńg-kàu Hok-kiàn-séng Chìn-kang-kōaiⁿ Oaⁿ-pêng-tin3（hiān-chāi Oaⁿ-hái ） seng-o̍ah liáu 10-gōa-nî. Tīⁿ-Sêng-kong chū sè-hàn báu-tho̍k keng-su, i chhim-chhim liáu-kái tio̍h Tong-hong ê thôan-thóng lé-sò· kah bîn-cho̍k ì-sek.

Khí-gī

Tông-ông Liông-bú hông-tè put-hēng pī-hài, Bêng-tiâu lo̍k-pāi. Tēⁿ-Chi-liông jīn-ûi Bêng-tiâu khì-sò· í chīn, ko·-put-lî-chiong ko·-1-ê khì-kàu pak-tèng hiāng Chheng-tiâu tâu-hâng. iā-tio̍h-sī tī chit-ê sî-chūn, Chheng-peng chhim-mn̂g-ta̍h-hō, m̄-nā chhiúⁿ-kiap Tīⁿ--ka, iū-koh bú-jio̍k Tīⁿ-Sêng-kong in lāu-bú, Tīⁿ-bú put-kham cho-siū chau-that, soah lâi tiàu-tāu chū-sat. Kong-gôan 1645-nî, “ Kok-hūn ka-siu ” pek-sú Tēⁿ-Sêng-kong khì-lâi chò-hóan, khí-gī ê só·-chāi sī Sió-kim-mn̂g, khí-gī ê kháu-hō sī “忠孝伯招討大將軍罪臣朱成功”. Chhú-khì 16-nî tiong-kan, Tīⁿ-Sêng-kong óa-khò kim-mn̂g kah Ē-mn̂g chò-ûi kin-kù-tē, ôan-chôan khòng-chè tī-hái-kôan. Tīⁿ-Sêng-kong hām hoan-á-lâng chò-seng-lí, mō·-chi̍p chu-kim, chio-peng-bóe-bé, i koh phài-chhut chhin-sìn, tī Tāi-lio̍k khui siong-hâng, siu-chi̍p Chheng-tiâu ê chêng-pò. Kî-kan Tīⁿ-Sêng-kong bat khí-gī kòe kúi-ā-pái, ū-sî mā chhōe chioh-khàu, kah Chheng-tiâu ké gī-hô, cheng-chhú sî-kan chiâⁿ-ióng peng-má.

Kong-gôan 1659-nî, Tīⁿ-Sêng-kong chhut-peng kong-táⁿ Lâm-kiaⁿ sit-pāi, 2-nî-āu, kin-kù-tē sóa-kòe-khì Tâi-ôan.

Tang-tō· Tâi-ôan

Kong-gôan 1661-nî, Tīⁿ-Sêng-kong chhut-peng phah Tâi-ôan, chiong Tâi-ôan kóe-miâ kiò “ Tang-to· ” , bo̍k-tek si hi-bāng ē-tàng ngiâ-chiap Lâm-Bêng Éng-le̍k hông-tè Kùi-ông lâi Tâi-ôan. Iā-to̍h-sī tī chit-ê sî-chūn, Chheng-tiâu Sūn-tī hông-tè pan-pò· chhian-kài (遷界) ê bēng-lēng, sî-kan î-chhî 20-nî hiah-nī ku, án-ne Tīⁿ-Sêng-kong mā tn̄g-cho̍at liáu keng-chè chi-gōan, put-tek-í khai-sí khai-khún kah kiàn-siat Tâi-ôan chit-tè thó·-tē. Kong-gôan 1662-nî Tīⁿ-Sêng-kong in lāu-pē Tīⁿ-Chi-liông tī Pak-kiaⁿ hông chám-siú, koh bô-lōa-kú liáu-āu, Tīⁿ-Sêng-kong phah-pāi âng-mô·-hoan-á Hô-lâm-lâng, kā in kóaⁿ-chhut Tâi-ôan. ah m̄-koh bô-lōa-kú liáu-āu thôan-lâi Lâm-Bêng Éng-le̍k hông-tè khì So·-chiu bē ah-nn̄g ê siau-sit, che it-chhat lóng cheng-ka Tēⁿ-Sêng-kong bû-hān ê iu-chhiû kah ut-chut. Kāng-nî ê 5-go̍eh, Tēⁿ-Sêng-kong chì-chàn bōe-tiâu, phòa-pīⁿ kòe-sin, hiang-liân 39-hoe.

Tēⁿ-Sêng-kong sí liáu-āu, i ê hāu-seⁿ Tīⁿ-keng kè-sio̍k tiàm Tâi-ôan keng-êng thóng-tī, put-jī-kò sêng-hāu iú-hān. Kong-gôan 1683-nî, Tēⁿ-Khek-sóng hiòng Chheng-tiâu tâu-hâng. Kong-gôan 1684-nî, Tâi-ôan-hú chèng-sek lâp-ji̍p Tiong-kok ê pán-tô·, lē-siok-î Hok-kiàn-sèng, ē-bīn siat-tī Tâi-ôan-kōan, Hōng-san-kōan kah Chu-lô-kōan.

Phêng-kè

Tīⁿ Sêng-kong sī Bêng-tiâu bo̍at-nî Hok-kiàn Chôan-chiu Lâm-oaⁿ-gōaiⁿ ê lâng. I koáⁿ-cháu hit-tong-sî pà-chiàm Tâi-ôan ê âng-mô·-hoan Hô-lân chhim-lo̍k-chiá, pēng-chhiáⁿ khai-hoat Tâi-ôan, chiong sian-chìn ê Hàn-cho̍k bûn-bêng ín-ji̍p Tâi-oân. it-ti̍t kàu-kah kin-á-ji̍t, Tīⁿ Sêng-kong iu-goân sī toā-to-sò· Tiong-kok-lâng sim-tiong ê bîn-cho̍k eng-hiông.