Chū-iû chú-gī

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...

Chū-iû-chú-gī sī 1 khoán tùi chèng-tī kap chèng-hú ê su-khó hong-sek. Chū-iû-chú-gī-chiá jīn-ûi chū-iû tō sī sù-siông-tek chèng-hú tio̍h mài khì kan-sia̍p jîn-bîn.

Chū-iû-chú-gī-chiá án-choáⁿ siūⁿ[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  • Kò-jîn ê chū-iû: Tī mài siong-gāi pa̍k-lâng kap sńg-tn̄g lâng ê mi̍h ê tiâu-kiāⁿ ē-kha, sûi-lâng lóng ū ūi in ka-tī chò koat-tēng ê koân.
  • Siū-chè-hān ê chèng-hú: Chèng-hú chûn-chāi ê chú-iàu lí-iû sī beh pó-hō͘ kò-jîn ê chù-iû. Che piáu-sī chèng-hú tek-khak tio̍h pó-hō͘ jîn-bîn kap in ê châi-sán.
  • Chū-iû ê chhī-tiûⁿ: Nā bô siong-gāi lâng, lán lâng eng-kai ē-tàng kap jīn-hô lâng bé-bē jīn-hô mi̍h-kiāⁿ.

Chū-jiân-hoat[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chiaⁿ chē chū-iû-chú-gī-chiá siong-sìn chū-jiân-hoat (natural law). Chū-jiân-hoat sī 1 chióng su-khó ê hong-sek, jīn-ûi ta̍k-ê lâng lóng ū seng-chûn, chū-iû kap kò-jîn só͘-iú-bu̍t ê koân. Che tō piáu-sī lán eng-kai chó͘-tòng jīn-hô lâng khì sat-hāi jīn-hô-lâng, nā in bē khì siong-hāi pa̍t-lâng lâi kóng, lán tio̍h bô-eng-kai chó͘-chí lâng khì chò in siūⁿ-beh chò ê tāi-chì. Koh lán mā bô-eng-kai tī lâng bô ùn-chún ê chêng-hêng-hā kā in ê mi̍h the̍h--khì. Chū-iû-chú-gī-chiá chhut-chāi in lia̍h-kóng he tō sī jîn-lūi chèng-khak ê hō͘-siong tùi-thāi ê hong--sek, só͘-í in siong-sìn chū-jiân-hoat.

Keng-chè ê chū-iû-chú-gī[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Ū chi̍t-koá chū-iû-chú-gī-chiá sī keng-chè-ha̍k-ka. In bô tì-ì tī lâng chi-kan hō͘-siong tùi-thāi ê hē-hāng, in sī tì-ì beh chhoē-chhut lâng nā siūⁿ-ài ū chiok-chē mi̍h-kiāⁿ, án-ne lâng tio̍h án-choáⁿ hō͘-siong chih-chiap. In kóng nā lâng mài hō͘-siong siong-gāi, koh mài khì sńg-tn̄g pa̍k-lâng ê só͘-iú-bu̍t iah châi-sán, án-ne sûi-lâng lóng ē koè-liáu khah hó.

Tiat-ha̍k[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Tiat-ha̍k-ka (iah su-sióng-ka) leh thó-lūn chū-iû-chú-gī ê sî, in tiāⁿ-tiāⁿ ê kóng-tio̍h chi̍t-koá lâng-miâ. Chiah-ê miâ sù-siông sī 19 sè-kí ê John Stuart Mill kap Jeremy Bentham, kap 20 sè-kí ê Isaiah Berlin. Nā in kóng-khí chū-iû chhī-tiûⁿ keng-chè, in tō khó-lêng ē thê-khí Adam Smith, Adam Smith tī 18 sè-kí siá chin chē koan-hē chū-iû chhī-tiûⁿ ê tù-chok.

Éng-hióng[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chiah-ê lí-lūn ū éng-hióng Karl Marx kap Friedrich Engels. In jīn-ûi lâng nā ē-thang ū in chia̍h-thâu-lō͘ ê kong-si ê chi̍t-pō͘-hūn só͘-iú-koân, án-ne in tō ē koh-khah ū seng-sán-le̍k. Chit-khoán siūⁿ-hoat hō-chò siā-hoē-chú-gī.

Au-chiu kap Bí-kok tī chū-iû-chú-gī téng-koân ê cheng-chha[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chū-iû-chú-gī tī Au-chiu kap Bí-kok ê ì-sù pēng bô lóng sio-siâng.

Au-chiu ê chū-iû-chú-gī[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Tī Au-chiu ê chū-iû-chú-gī-chiá sī iū-phài--ê, in khah sio̍k-tī pó-siú-phài, koh jīn-ûi keng-chè chū-iû pí kò-jîn chū-iû khah tiōng-iàu.

Bí-kok ê chū-iû-chú-gī[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Bí-kok ê chū-iû-chú-gī kap Au-chiu--ê tò-péng, Bí-kok ê chū-iû-chú-gī-chiá sio̍k-tī kek-sin-phài. I jīn-ûi kò-jîn ê chū-iû khah tiōng-iàu keng-chè chū-iû. Tī Bí-kok ê chū-iû-chú-gī-chiá nā lâi tī Au-chiu, iok-kî-lio̍k ê hông kiò-chò Siā-hoe-bîn-chú-chú-gī-chiá. Chóng--sī ū sî-chūn Au-chiu ê Siā-hoē-bîn-chú-chú-gī tùi keng-chè chū-iû ê chè-hān ē khah poâⁿ-koè toā-to-sò͘ Bí-kok chū-iû-chú-gī-chiá só͘ chú-tiuⁿ ê khoàⁿ-hoat.

Chū-iû-chú-gī--ni̍h ê hui-thóng-tī-chú-gī[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Ū koá chū-iû-chú-gī-chiá thang kóng sī hui-thóng-tī-chú-gī-chiá. In lia̍h-kóng chèng-hú tùi kò-jîn ê chū-iû hām chū-iû chhī-tiûⁿ ui-hia̍p siuⁿ toā, só͘-í bô-eng-kai chûn-chāi. In jīn-ûi lâng ē-tàng tī bô chèng-hú ê chêng-hóng pó-hō͘ ka-tī ê sìⁿ-miā kap só͘-iú-bu̍t, chhin-chhiūⁿ bé 1 tâi chhia iah 1 tiâu tiān-oē-soàⁿ án-ne lâi bé-tio̍h pó-hō͘. Chiah-ê chū-iû-chú-gī-chiá hō-chò chhī-tiûⁿ hui-thóng-tī-chú-gī-chiá kap hui-thóng-tī-chu-pún-chú-gī-chiá.