跳至內容

Kazakh jī-bió

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
1924-nî ê kazakh alapik hām latin bû-jī

Kazakh jī-bió (kazakh-gí: kазақ әліпбиі; ing-gú: kazakh alphabets), sī su-siá kazakh-gí ê bûn-jī. kazakh-cho̍k teh li̍k-sú siōng pa̍t sú-iōng kuè kū türk bûn-jī [en], m̄-ku tsit-má tuā-pōo-hūn lóng sú-iōng kiril jī-bó, alapik bûn-jī [en] hām latin bûn-jī.

Kilil bûn-jī

[siu-kái | kái goân-sí-bé]
Siông-sè chhiáⁿ khoàⁿ: Thong-iōng türk jī-bió

Kazakh kiril jī-bió

А а Ә ә Б б В в Г г Ғ ғ Д д Е е Ё ё
Ж ж З з И и Й й К к Қ қ Л л М м Н н
Ң ң О о Ө ө П п Р р С с Т т У у Ұ ұ
Ү ү Ф ф Х х Һ һ Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ
Ы ы І і Ь ь Э э Ю ю Я я

Kazakhstan hām mongolia ê ayan-ölgii Síng sú-iōng kazakh kiril jī-bió.

В, Ё (1957-nir khai-sí), Ф, Х, Ц, Ч, Ъ, Ь kah Э bô iōng teh kazakh-gí lāi-té.

latin jī-jī-bió tsuán-uānn kàu kilil jī-bió ko-lîng sī uī-tio̍h hōo tang-sî ê soo-liân kazakhstan kah türkiye pó-tshî tsi̍t-ê kī-lî.[1]

  • СТ РК 920-91 iōng-teh MS-DOS (tāi-bé ia̍h [en] 866 ê siu-kái)
  • СТ РК 1048—2002 iōng-teh Windows (tāi-bé ia̍h 1251 ê siu-kái)

СТ РК 1048—2002 teh 2002-nî tit-tio̍h khak-jīn, tse-sī teh ín-ji̍p bô kâng-khuán ê Windows jī-hû tsip liáu-āu. Teh tsìng-hú sìn-sit ki-kòo QazAqparat teh tsia-ê piau-tsún pen-bé tsìn-tsîng, ū tsi̍t-kuá internet ê pōo-hūn tsu-guân í-king ū teh sú-iōng. Kàu kin-á-ji̍t UTF-8 ê pen-bé í-king hông tsiap-siū.

Iōng teh Kazakhstan kiril kazakh-gí ê piau-tsún Windows khí-bóo pòo-kio̍k sī kā piau-tsún ê gô-gí khí-bóo siu-kái lâi e̊, teh sòo-jī [en] tíng-kuân ē-tàng tshuē-tio̍h kazakh-gí m̄-ku bô pau-kua lōo-gí ê jī-hû.

Kazakh-gí ê Kiril jī-bió khí-bóo.

Latin bûn-jī

[siu-kái | kái goân-sí-bé]
Iōng latin bûn-jī su-siá ê kazakh pò-tsuá "Kazakh Siā-huē tsú-gī tsiá" (Социалды Қазағыстан), 1937-nî tshut-pán.
1977-nî teh Pak-kiañ tshut-pán sú-iōng latin jī-bó ê kazakh bûn-jī huan-i̍k ê "Bôo Ti̍k-tong bûn-suán" (Мау Зыдоң Таңдамалы Шығармалары).

Tsiâñ-tsē latin jī-bió iōng lâi su-siá kazakh-gí. Khiā-tī türk jī-bó [en] ê jī-bó pèn-thé í-king hōo türk, se-hong kok-ka hām kazakhstan ê kiâu-bîn hui tsìng-sik sú-iōng. Kah kî-thañ tiong-a ê türk gí-gên [en] kâng-khuán, latin jī-bió, thóng-it turk jī-bó sī iû soo-lên ín-ji̍p e̊, koh teh 1929 tsí 1940 nî-kan hōo kilil jī-bió lâi thè-tāi.[2][3] Tshú-guā, teh 1964-84 nî-kan, tiong-kok ê kazakh-lâng sú-iōng latin jī-bió tsok-uî kazakh-gí. Āu-lâi, kazakh alapik jī-bió ê sú-iōng teh tiong-kok tit-tio̍h khue-ho̍k.[4]

1929 latin jī-bió (Çaꞑalip)

A a B ʙ C c Ç ç D d E e Ə ə G g Ƣ ƣ H h
I i J j K k L l M m N n Ꞑ ꞑ O o Ɵ ɵ P p
Q q R r S s T t U u V v Y y Z z Ь ь

1938 latin jī-bió (Çaꞑaljp)

A a B ʙ V v G g D d E e Ç ç Z z I i J j K k
L l M m N n O o P p R r S s T t U u F f X x
Ƣ ƣ Q q C c Ə ə H h Ꞑ ꞑ Ɵ ɵ Ū ū Y y Ь ь

Tsuè-kīn ê huat-tén

[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Kazakh latin jī-bió (2021-nî 4-gue̍h)[5]

A a
(А а)
Ä ä
(Ә ә)
B b
(Б б)
D d
(Д д)
E e
(Е е)
F f
(Ф ф)
G g
(Г г)
Ğ ğ
(Ғ ғ)
H h
(Х х,
Һ һ)
I ı
(І і)
İ i
(Й й,
И и)
J j
(Ж ж)
K k
(К к)
L l
(Л л)
M m
(М м)
N n
(Н н)
Ñ ñ
(Ң ң)
O o
(О о)
Ö ö
(Ө ө)
P p
(П п)
Q q
(Қ қ)
R r
(Р р)
S s
(С с)
Ş ş
(Ш ш)
T t
(Т т)
U u
(У у)
Ū ū
(Ұ ұ)
Ü ü
(Ү ү)
V v
(В в)
Y y
(Ы ы)
Z z
(З з)

Alapik bûn-jī

[siu-kái | kái goân-sí-bé]
Kazakh ê Alapik bûn-jī sī-iû Baitursunov khai-huat e̊.

Kazakh Alapik jī-bió ê hîng-sik

[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Kazakh Alapik jī-bió:

Tsuán-jī Kazakh miâ-tshing IPA To̍k-li̍p Tsuè-āu Tiong-iong Khí-thâu
Аа әліп (älip) [ɑ] ا ا
Әә һәмзә-әліп (hämzä-älip) [æ] ٵ ٴﺎ ٵ
Бб ба (ba) [b]
Пп па (pa) [p] پ
Тт та (ta) [t]
Жж жим (jım) [ʑ]
Чч ха үш ноқат (ha üş noqat) [t͡ɕ]
Хх ха (xa) [χ~q]
Дд дәл (däl) [d]
Рр ра (ra) [r]
Зз заин (zaın) [z]
Сс син (sın) [s]
Шш шин (şın) [ɕ]
Ғғ аин (aın) [ɢ~ʁ]
Фф фа (fa) [f]
Ққ қаф (qaf) [q]
Кк кәф (käf) [k] ك ـك ـكـ كـ
Гг гәф (gäf) [ɡ] گ
Ңң кәф үш ноқат (käf üş noqat) [ŋ~ɴ] ڭ ـڭ ـڭـ ڭـ
Лл ләм (läm) [l~ɫ]
Мм мим (mım) [m]
Нн нун (nun) [n]
Оо уау (uau) [wʊ~o̞] و و
Өө һәмзә-уау (hämzä-uau) [wʏ~ɵ] ٶ ٴـو ٶ
Ұұ уау дамма (uau damma) [ʊ] ـﯗ
Үү һәмзә-уау дамма (hämzä-uau damma) [ʏ] ٷ ٴـﯗ ٷ
Уу уау үш ноқат (uau üş noqat) [w], [ʊw], [ʏw] ـﯞ
Вв уау құсбелгі (uau qūsbelgi) [v] ۆ ـۆ ۆ
Ее һә () [jɪ] ە ە
Һһ һә екі көз (hä eki köz) [h] ھ ـھ ـھـ ھـ
Іі я (ıa) [ə] ـى ـىـ ىـ
Ыы һәмзә-я (hämzä-ıa) [ɪ] ٸ ٴـى ٴـىـ ٸـ
Йй, Ии я екі ноқат (ıa eki noqat) [j], [ɪj], [əj] ي ي
- һәмзә (hämzä) ء

Tuì-ìng tôo-pió

[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Kuañ-hong hām siong kóng-huàn ê su-siá bûn-jī ê tuì-ìng tôo-pió:

Kiril Latin (2021 4-gue̍h)[8] Latin

(2019)[9]

Latin
(2018)[10][11]
Latin
(2017)
Latin
(QazAqparat [en], Kazakh Uikiphitia)
Bông-bûn [en] Alapik Alapik jī-bó ê miâ-tshing IPA tsuàn-i̍k[12][13]
А а A a A a A a A a A a ا Alif /ɑ/
Ә ә Ä ä Ä ä Á á Aʼ aʼ Ä ä ٵ Hamza + Alif /æ/
Б б B b B b B b B b B b ب Ba /b/
В в V v V v V v V v V v ۆ Waw with V /v/
Г г G g G g G g G g G g گ Gaf /ɡ/
Ғ ғ Ğ ğ Ğ ğ Ǵ ǵ Gʼ gʼ Ğ ğ غ Ghain /ʁ/
Д д D d D d D d D d D d د Dal /d/
Е е E e E e E e E e E e ە Ha /jɪ/
Ё ё İo io Yo yo Io ıo Yo yo يو Ya + Waw /jo/
Ж ж J j J j J j J j J j ج Jeem /ʒ/
З з Z z Z z Z z Z z Z z ز Za /z/
И и İ i I ı I ı Iʼ iʼ Ï ï ٸ Hamza + Ya /ɪj/, /əj/
Й й İ i I ı I ı Iʼ iʼ Y y ي Ya /j/
К к K k K k K k K k K k ك Kaf /k/
Қ қ Q q Q q Q q Q q Q q ق Qaf /q/
Л л L l L l L l L l L l ل Lam /l/
М м M m M m M m M m M m م Meem /m/
Н н N n N n N n N n N n ن Noon /n/
Ң ң Ñ ñ Ŋ ŋ Ń ń Nʼ nʼ Ñ ñ ڭ Ng /ŋ/
О о O o O o O o O o O o و Waw /wʊ/
Ө ө Ö ö Ö ö Ó ó Oʼ oʼ Ö ö ٶ Hamza + Waw /wʏ/
П п P p P p P p P p P p پ Pa /p/
Р р R r R r R r R r R r ر Ra /ɾ/
С с S s S s S s S s S s س Seen /s/
Т т T t T t T t T t T t ت Ta /t/
У у U u W w Ý ý Yʼ yʼ W w ۋ Waw with 3 dots /w/, /ʊw/, /ʏw/
Ұ ұ Ū ū U u U u U u U u ۇ Waw with damma /ʊ/
Ү ү Ü ü Ü ü Ú ú Uʼ uʼ Ü ü ٷ Hamza + Waw with damma /ʏ/
Ф ф F f F f F f F f F f ف Fa /f/
Х х H h H h H h H h X x ح Ḥa /q/, /ꭓ/
Һ һ H h H h H h H h H h ھ Initial Ha /h/
Ц ц ? C c S s C c تس Ta + Seen /ts/, /s/
Ч ч ? Ç ç Ch ch Cʼ cʼ Ç ç چ Cheem/Che /tʃ/
Ш ш Ş ş Ş ş Sh sh Sʼ sʼ Ş ş ش Sheen /ʃ/
Щ щ ? Şç şç Shch shch Şç şç شش Sheen + Sheen /ʃtʃ/
Ъ ъ " (ʺ) -- -- --
Ы ы Y y Y y Y y Y y I ı ى Alif maqṣūrah /ɯ/
І і I ı İ i I i I i İ i ٸ Hamza + Alif maqṣūrah /ɪ/
Ь ь ' (ʹ) -- -- --
Э э ? E e E e É é ە Ha /ɛ/
Ю ю İu iu Yu yu Iý ıý Yw yw يۋ Ya + Waw with 3 dots /jʏw/, /jʊw/
Я я İa ia Ya ya Ia ıa Ya ya يا Ya + Alif /jɑ, jæ/

Kuat-hō lāi-té ê hû-hō kan-na iōng teh siang-hiòng im-i̍k. Tsham-ua̍t: Guá-ê Kazakhstan [en].

Bûn-pún sī-lē

[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Sè-kài jîn-kuân suan-gên tē-1 tiâu:[14]

Kazakh (Kilil bûn-jī) Kazakh (Alapik bûn-jī) Eng-gí
Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен құқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ٴبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ٴتيىس. All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.
Kazakh iōng Latin jī-bó
(2017 iû Nazarbayev phue-tsún, 2018 siu-kái)
Kazakh iōng Lating jī-bó
(Kazinform [en], Kazakh Uikipitia [en] hām gí-giân ha̍k-ka ê pán-pún)
Barlyq adamdar týmysynan azat jáne qadir-qasıeti men quqyqtary teń bolyp dúnıege keledi. Adamdarǵa aqyl-parasat, ar-ojdan berilgen, sondyqtan olar bir-birimen týystyq, baýyrmaldyq qarym-qatynas jasaýlary tıis. Barlıq adamdar twmısınan azat jäne qadir-qasïyeti men quqıqtarı teñ bolıp dünïyege keledi. Adamdarğa aqıl-parasat, ar-ojdan berilgen, sondıqtan olar bir-birimen twıstıq, bawırmaldıq qarım-qatınas jasawları tïis.
Kazakh iōng Yañalif [en]
(1929 piàn-thé)
Kazakh iōng Yañalif
(1938 piàn-thé)
Kazakh iōng Phing-im
(1964–1984)
Barlьq adamdar tьvmьsьnan azat çəne qadir-qasijeti men quqьqtarь teꞑ bolьp dynijege keledi. Adamdarƣa aqьl-parasat, ar-oçdan berilgen, sondьqtan olar bir-birimen tьvьstьq, bavьrmaldьq qarьm-qatьnas çasavlarь tijis. Barlьq adamdar tumьsьnan azat çəne qadjr-qasietj men qūqьqtarь teꞑ bolьp dyniege keledj. Adamdarƣa aqьl-parasat, ar-oçdan berjlgen, sondьqtan olar bjr-bjrjmen tuьstьq, bauьrmaldьq qarьm-qatьnas çasaularь tijs. Barleⱪ adamdar tewmesenan azat jənê ⱪadir-ⱪasiyêti mên ⱪuⱪeⱪtare têng bolep düniyêgê kêlêdi. Adamdarƣa aⱪel-parasat, ar-ojdan bêrilgên, sondeⱪtan olar bir-birimên tewesteⱪ, bawermaldeⱪ ⱪarem-ⱪatenas jasawlare tiyis.
Kazakh Latin jī-bó (2021) Kazakh iōng IPA
Barlyq adamdar tumysynan azat jäne qadır-qasietı men qūqyqtary teŋ bolyp düniege keledı. Adamdarğa aqyl-parasat, ar-ojdan berılgen, sondyqtan olar bır-bırımen tuystyq, bauyrmaldyq qarym-qatynas jasaulary tiıs. [bɑrˈɫəq ɑdɑmˈdɑr tʰʊwməsəˈnɑn ɑˈzɑt ʒæˈɲe qɑˈdɘr qɑsɘjeˈtɘ mʲeɴ qʊqəqtɑˈrə tʲem boˈɫəp dʉnɘjeˈɟe cʰeʎeˈdɘ ‖ ɑdɑmdɑrˈʁɑ‿qəɫ pɑrɑˈsɑt ɑr‿wʊʒˈdɑm bʲerɘʎˈɟen | sondəqˈtɑn wʊˈɫɑr bɘr bɘrɘˈmʲen tʰʊwəsˈtəq | bɑwərmɑɫˈdəq qɑˈrəm qɑtəˈnɑs ʒɑsɑwɫɑˈrə tʰɘˈjɘs ‖]
  1. Aslan, Betül (2010-03-01). "SOVYET RUSYA HAKİMİYETİNDE YAŞAYAN TÜRKLERİN ORTAK "BİRLEŞTİRİLMİŞ TÜRK ALFABESİ"NDEN "RUS KİRİL" ALFABESİNE GEÇİRİLMESİ". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 16 (40): 357–374. ISSN 1300-9052. 
  2. "Kazakh President Orders Shift Away From Cyrillic Alphabet". Radio Free Europe/Radio Liberty. April 12, 2017. goân-loē-iông tī July 6, 2017 hőng khó͘-pih. October 30, 2017 khòaⁿ--ê. 
  3. Назарбаев, Нұрсұлтан (April 26, 2017). "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" [Orientation for the future: spiritual revival]. Egemen Qazaqstan (ēng Kazakh-gí). goân-loē-iông tī June 28, 2017 hőng khó͘-pih. October 30, 2017 khòaⁿ--ê. 
  4. Minglang Zhou (2003). Multilingualism in China: The Politics of Writing Reforms for Minority Languages, 1949-2002. Mouton de Gruyter. p. 149. ISBN 3-11-017896-6 – via Google Books. 
  5. Kazakhstan Presents New Latin Alphabet, Plans Gradual Transition Through 2031
  6. "О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику" [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script] (ēng Lō͘-se-a-gí). Kazakhstan ê tsóng-thóng [en]. October 26, 2017. October 26, 2017 khòaⁿ--ê. 
  7. "Gradual transition of the Kazakh alphabet to the Latin alphabet". Electronic government of the Republic of Kazakhstan. 2020-05-04 khòaⁿ--ê. 
  8. "New kazakh latin alphabet was shown". 2021-02-02 khòaⁿ--ê. 
  9. Yergaliyeva, Aidana (2019-11-18). "Fourth version of Kazakh Latin script will preserve language purity, linguists say". The Astana Times (ēng Eng-gí). 2020-04-03 khòaⁿ--ê. 
  10. "Qazaq álipbıi". goân-loē-iông tī 2019-12-11 hőng khó͘-pih. 2022-01-27 khòaⁿ--ê. 
  11. "Mátindik konverter". goân-loē-iông tī 2018-12-22 hőng khó͘-pih. 2022-01-27 khòaⁿ--ê. 
  12. Vajda, Edward (1994), "Kazakh phonology", chū Kaplan, E.; Whisenhunt, D., Essays presented in honor of Henry Schwarz, Washington: Western Washington, pp. 603–650 
  13. McCollum, Adam (2015), "Labial Harmonic Shift in Kazakh: Mapping the Pathways and Motivations for Decay", Proceedings of the Forty-First Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 41, Berkeley: Berkeley Linguistics Society, pp. 329–351 
  14. Universal Declaration of Human Rights (Kazakh pán.) – via Wikisource. 

Tsham-khó bûn-hèn

[siu-kái | kái goân-sí-bé]
  • Minglang Zhou (2003). Multilingualism in China: the politics of writing reforms for minority languages, 1949-2002. Volume 89 of Contributions to the sociology of language (illustrated ed.). Published Walter de Gruyter. p. 149. ISBN 3-11-017896-6. Retrieved 2011-01-01. (Eng-gí)
  • Күдеринова Құралай. Қазақ жазуының тарихы мен теориясы. — Алматы: Елтаным баспасы, 2013. — 242 с.
  • Сайбекова Н. Грамматологиялық парадигма: А.Байтұрсынұлы және қазақжазу үлгісінің қалыптасуы. — Алматы: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 2020.
  • Сыздықова Рәбиға. Қазақ әдеби тілінің тарихы (ХV-ХІХ ғасырлар). — Алматы: Ел-шежіре, 2014. — 352 с. — ISBN 978-601-7317-88-1.
  • Казахская письменность // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. III. — ISBN 9965-9746-4-0. (CC BY-SA 3.0)

Guā-pōo lên-ket

[siu-kái | kái goân-sí-bé]

template:Arabic script [en] template:Kazakhstan topics [en]