Phêⁿ-ô͘-koān

khu-pia̍t: Phêⁿ-ô͘-thiaⁿ sī Ji̍t-pún thóng-tī sî-tā̄i ê hêng-chéng-khu.

Phêⁿ-ô͘-koān
—  Koān  —
澎湖縣
Kî-á Ìn-á
ê uī-tì
Keng-hūi-tō͘: 23°35′N 119°35′E
Kok-ka	Tiong-hoâ Bîn-kok
Chèng-hú
- Koān-tiúⁿ	Tân Kong-ho̍k
Bīn-chek
- Lóng-chóng	141.052 km2
Jîn-kháu (2024 nî 11 goe̍h)
- Lóng-chóng	107,908 lâng
- Bi̍t-tō͘	850.58/km2
Bāng-chām	www.penghu.gov.tw

Phêⁿ-ô͘-koān / Phîⁿ-ô͘-koān (Hàn-jī: 澎湖縣) sī Tâi-oân ê 1-ê koān, tiàm-tì Tâi-oân-tó sai-pêng ê hái-nih, oá O͘-chúi-kau.

Tē-lí

Phîⁿ-ô͘ tī Tâi-oân Hái-kiap ê tang-lâm-hng. Pak-hôe-kui-soàⁿ (the Tropic of Cancer) 23.27-tō͘ keng-kè Hó͘-chíⁿ-tó ê lâm-pêng. Só͘-ū ê tó-sū hun-soàⁿ tī pak-hūi (north latitude) 23.12-tō͘ ~ 23.47-tò͘ kah tang-keng (east longitude) 119.19-tō͘ ~ 119.43-tō͘ tiong-kan ê hái-bīn. Phîⁿ-ô͘ lî tang-pêng kài-kīn ê lio̍k-tè ū 24 hái-lí, lî sai-pêng kài-kīn ê lio̍k-tè ū 70 hái-lí.

Phîⁿ-ô͘ Kûn-tó

Phîⁿ-ô͘ lióng-kiōng ū 90-kúi-ê tó-sū. Ū chi̍t-koá bô-lâng-toà ê tó-sū mā-ū kā-i hō-miâ. Má-keng pún-tó pun chhut Má-keng-chhī kah Ô͘-sai-hiong nn̄g-ê hêng-chèng-khu. Tiong-tun sī chi̍t-ê tó, i chi̍t-thâu chō-kiô chiap Ô͘-sai-hiong, lēng-goā chi̍t-thâu chō-kiô chiap sio̍k Pe̍h-soa-hiong ê Pe̍h-soa-tó. Pe̍h-soa-hiong ê Thong-niû chō toā-kiô thàu Sai-sū (Sai-sū-hiong). Má-keng pún-tó lâm-pêng ê nn̄g-ê tó-sū: Tháng-poèⁿ kah Hó͘-chíⁿ tī hêng-chèng-khu sī ūi-hō͘ Má-keng-chhī. Koh lo̍h-lâm iâu-ū Bāng-oaⁿ kah Chhit-bí (kū-miâ kiò Toā-sū) nn̄g-ê hiong. Chi̍t-chhī gō͘-hiuⁿ.

Khì-haū

Phîⁿ-ô͘ só͘-ū ê tó-sū lóng pîⁿ-tháⁿ-tháⁿ, bô koân-soaⁿ, kē-kē thóng-chhut hái-bīn. Bô sím-mi̍h thang chia-cha̍h. Tang-thiⁿ tang-pak-hong ti̍t-koàn, toà kiâm-chúi-ian, ū kiâm-hun ê hái-hong, kap chhiū-châng, hoe-chháu, lông-chok-bu̍t ê sêng-tióng seng-chûn, chū-bîn ê seng-oa̍h, seng-oa̍h-hong-sek lóng-ū chiok bi̍h-chhiat ê koan-hē. Phîⁿ-ô͘ tī chhiⁿ-miâ kàu tiong-chhiu chit-toāⁿ sî-kan ū chi̍t-nî-tiong kài-hó ê thiⁿ-khì.

Khiā-chhù

Chū-kó͘-í-lâi Phîⁿ-ô͘ thoân-thóng ê khiā-chhù bô chháu-chhù kah tek-kóng-chhù, ū chho͘-ióng--ê thô͘-kak-chhù, ló͘-kó͘-chhù, chio̍h-thâu-chhù. Che hām khì-hāu kah khoân-kéng só͘ the̍h-oē-tio̍h ê châi-liāu ū chiok-toā ê koan-hē.

Lông-chok-bu̍t

Chū-bîn tī lio̍k-tē chú-iàu chèng han-chû, lō͘-sóe, thô͘-tāu. Thong siông lō͘-sóe kah thô͘-tāu sī chèng-tī kâng chi̍t-khu hn̂g-nih, chi̍t-lân lō͘-sóe chi̍t-lân thô͘-tāu chiap-teh-chèng. Kiⁿ-nî chit-khu-hn̂g nā-sī tiām han-chû, mîn-nî chit-khu-hn̂g tio̍h-oē oāⁿ-chèng lō͘-sóe kah thô͘-tāu, phiah-bián hn̂g-thô͘ khì-hō͘-i sán-khì (bô-kàu-pûi). Kî-tha lông-chok-bu̍t, so͘-chhài mā-ū sio-kah-chèng boē oân-chôan-bô tō-tio̍h. M̄-koh, Phîⁿ-ô͘ ê bí lóng-sī goā-lâi--ê.

Seng-oa̍h

Phîⁿ-ô͘-lâng tī lio̍k-tè oē chò soaⁿ-sit. Moáⁿ-moáⁿ-sī ê hái-phiâⁿ sī lēng goā chi̍t-ê ji̍t-siông seng-oa̍h, oa̍h-tōng ê khong-kan. Ū-thang-sî-a tī hái-phiâⁿ ē-hái só͘-tit pēng-boē-su chò soaⁿ-sit. Nā-sī hái-kîⁿ ū chi̍t-ê káng, chhim-tō͘ koh ū-kàu, ū hak-chûn, iâu oē-tàng chhut-hái (chûn oá ê káng ū chúi sûi-sî lóng oē-tàng sái-chûn, khǹg tī hái-phiâⁿ ê chûn tio̍h ài tán chúi-im chûn phû--khí-lâi tah oē-tàng chhut-ji̍p) kiâⁿ-chûn thó-hái lia̍h-hû. Phîⁿ-ô͘ chāi-toē-lâng nā-bô pa̍t-hāng bô͘-seng thàn-chia̍h--ê thâu-lō͘, Toā-toā-soè-soè lóng-oē-táng án-ne, bô-lâu-sì tō chhiūⁿ-soaⁿ chèng-choh, ū-lâu-sì tō lo̍h-hái lâi kè ji̍t-chí.

Lâng chin-choē. Chia̍h, ēng m̄ chām-chat. Khah-choē--ê hái-phiâⁿ, hái-sán ... . Hái-sán sī chū-jiân siⁿ-thoàⁿ, ah-sī lâng-kang iuⁿ-siûⁿ, mā boē-hù thang hō͘-lâng lâi tāi-liōng thún-ta̍h, phah-phún, chin-kín oē ta-khù. Phîⁿ-ô͘ ū bô-kâng hong-thó͘-jîn-chêng, jîn-bûn-kéng-koan, tāi-chū-jiân, ..., thang hō͘-lâng léng-ngō͘, him-sióng. Sī kui-nî-thàng-thiⁿ bô-êng-chhih-chhih ê lâng hiu-ká hioh-khùn, tiāu-chiat seng-oa̍h pō͘-tiāu, choán-oāⁿ sim-chêng ê hó-só͘-chāi.

Hêng-chèng tan-ūi

Chhī

• Má-keng-chhī

Hiong

• Bāng-oaⁿ-hiong
• Chhit-bí-hiong
• Ô͘-sai-hiong
• Pe̍h-soa-hiong
• Sai-sū-hiong