Kin-chio

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
?Kin-chio
Kin-chio-châng
Seng-bu̍t-ha̍k hun-lūi
Kài: Plantae
Mn̂g: Magnoliophyta
Kong: Liliopsida
Bo̍k: Zingiberales
Kho: Musaceae
Sio̍k: Musa
Chéng

Hybrid origin; see text

Kin-chio/Keng-chio sī chi̍t-chióng jia̍t-tài tē-khu chhut-sán ê kóe-chí. Kin-chio ê gôan-sán-tē si Tang-lâm-a, hiān-chú-sî sán-liōng khah-chē ê kok-ka ū Pa-se, Costa Rica, Colombia, Ìn-tō͘, Ìn-nî, Hui-li̍p-pin, Oa̍t-lâm, Tâi-oân, Thài-kok, Tiong-kok, Má-lâi-se-a, Ecuador téng-téng.

Hêng-thài[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chháu-pún si̍t-bu̍t, chiàⁿ-káng ê keng té-té, khòaⁿ khí-lâi ná chhiū-á ê sī ké-keng, sī chit-chàn koh chit-chàn kâu koh pûi ê hio̍h-ha̍h pau kah ăn-ân lâi seng-sêng. Koân iok-lio̍k ū 2-3 kong-chhioh, hio̍h-á sī tōa-phìⁿ ê kaⁿ-ná hêng, hoe sī ùi téng-thâu siⁿ-chhut, oân-choân siⁿ-chhut liáu-āu ōe sûi--lo̍h-lâi, hoe ū bú--ê, kang--ê, kap toing-sèng hoe, chiuⁿ-kó chiâⁿ chi̍t kōaⁿ, hō-chòe kó-pâng, hun-chân pâi-lia̍t, ta̍k-chân hō-chòe kó-pá á-sī kó-chhiú, téng-bīn ê kó-si̍t chhiūⁿ chńg-thâu-á, hō-chòe kó-cháiⁿ, tō sī tāi-ke chia̍h ê chi̍t-ngeh kin-chio, kin-chio ê chéng-chí lóng thè-hòa.

Le̍k-sú[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Kin-chio ê goân sán-tōe ū kúi-nā-ê kóng-hoat, it-poaⁿ jīn-ûi Tang-lâm-a ê long-bîn siōng-chá chèng-chok 「Sió-kó Iá-seng kin-chio」(M. acuminata), koh kā I thòaⁿ kàu Tang-lâm-a ê sai-pak pêng, kap goân-seng tī Ìn-tō͘ tang-pō͘ kàu Chi-ná Hôa-lâm hit-kho͘-ûi-á ê 「Iá-seng kin-chio」 cha̍p-kau, hêng-sêng kin-chio chit-khoán phín-chéng, koh hông ín-chìn kàu sè-kài kok-tōe, hêng-sêng hiān-tāi to-chióng jîn-kang chai-pôe phín-hē [1].

Khó-kó͘ ha̍k-ka pat tī taⁿ ê Papua New Guinea kéng-lāi hoat-hiān chèng kin-chio ê ûi-chí, kàu-taⁿ iok ū chhiau-kè 5,000 nî ê le̍k-sú, koh tī Se-Hui Cameroon hoat-hiān ū chhiau-kè chheng-nî le̍k-sú ê kin-chio chéng-chok ûi-chí. Só͘-í Papua New Guinea、Tang-lâm-a kap Se-Hui iân-hōaⁿ sī bo̍k-chiân só͘ chai-iáⁿ siōng-chá ê kin-chio goân sán-tōe, m̄-koh mā-ū khó-lêng ū kî-thaⁿ ê goân sán-tōe [2]. Tī Hoat-kiàn Sî-tāi, Phû-tô-gâ-lâng ùi Se-Hui kā kin-chio chah kàu Bí-chiu chéng-chok, sî sī cha̍p-la̍k sè-kí. Tī jī-cha̍p sè-kí chiok tn̂g ê sî-kan, Tiong Bí-chiu kap Lâm Bí-chiu hit-tah, sī sè-kài siōng chú-iàu ê kin-chio chèng-chok kok-ka, chhut-kháu khì Au-chiu kap Pak-bí.

Ē-sái-kóng chha-put-to só͘-ū ê kin-chio lóng sī pún cha̍p-kau-chéng ê Polyploidy chai-pôe phín-chéng. Ē-sái khak-jīn siōng-chá sī Tang-lâm-a jîn-bîn khai-sí cha̍p-kau chèng kin-chio. [3]

Tâi-oân Kin-chio Chai-chèng Le̍k-sú[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Tâi-oân sú-chiân sî-kî, soaⁿ-khu ê iá-seng kin-chio iáu-bē hông chhī-koai, tong-tōe ê goân-chū-bîn iā bô chèng-chok ê kì-chài. Tâi-oân Hô-lân thóng-tī sî-kî khai-sí u, sui-bóng ū lio̍k-lio̍k-á chhī-koai, m̄-koh sī sit-pāi--ê. Tang-lêng-kok ín-chìn pō͘-hūn lâm-iûⁿ ê phín-chéng, sòa—lo̍h-lâi khai-sí seng-sán. Kàu [[Chheng-kok] ê sî í-keng tōa-liōng chhut-sán, sīm-chì chiâⁿ-chòe hiàn-hō͘ hông-sek ê kòng-phín. Tâi-oân Ji̍t-pún sî-tāi, Jit-pún-lâng khai-sí kái-liông, kā goân-seng-chéng kap āu-lâi-chéng phah-chéng, chiâⁿ-chòe Ji̍t-pún iōng-lâi chhut-kháu ê hó mi̍h-kiāⁿ. Chiàn-āu, kin-chio tī gōa-siau téng-bīn bat thòe Tâi-oân thàn tōa-liōng gōa-hōe, hō͘ Tâi-oân ióng-iú「Kin-chio Ông-kok」ê hó miâ-siaⁿ. Tâi-oân ê chú-iàu kin-chio sán-tōe tī Ko-hiông-chhī ê Kî-san khuNamasia-khuLāi-mn̂g-khuTâi-lâm-chhī ê San-siōng-khuPîn-tong-koān kap Tâi-tang-koān, kap long-bîn ka-kī chèng-chok [4][5][6]

Chham-khó[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  1. de Langhe, Edmond & de Maret, Pierre (2004), "Tracking the banana: its significance in early agriculture", chū Hather, Jon G., The Prehistory of Food: Appetites for Change, Routledge, p. 372, ISBN 978-0-203-20338-5 
  2. "The history of bananas:ancient origins to 1800s" (ēng Eng-gí). University of California, Santa Cruz. goân-loē-iông tī 2014-03-16 hőng khó͘-pih. 2014-03-03 khòaⁿ--ê. 
  3. Ploetz, R.C.; Kepler, A.K.; Daniells, J. & Nelson, S.C. (2007), "Banana and Plantain: An Overview with Emphasis on Pacific Island Cultivars", chū Elevitch, C.R., Species Profiles for Pacific Island Agroforestry (PDF), Hōlualoa, Hawai'i: Permanent Agriculture Resources (PAR), Goân-pún bāng-ia̍h pó-chûn (PDF) tī 2016-01-01, 2013-01-10 khòaⁿ--ê 
  4. Li̍p-hoat-īⁿ Kong-pò, tē 85 koàn, tē 38 kî, tē 2 phiⁿ, Li̍p-hoat-īⁿ Pì-su chhù, 1996
  5. http://librarywork.taiwanschoolnet.org/cyberfair2019/abc061/index.htm
  6. http://library.taiwanschoolnet.org/cyberfair2011/fishxu04su3/homepage/dome/a/a2.htm