Portal:Tē-lí

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...

Tē-lí Mn̂g-kháu-ia̍h

Tē-lí, khah piáu-bīn ê chi̍t khoán ì-sù, to̍h sī "koan-hē Tē-kiû ê kì-su̍t ia̍h su-siá". Nā te̍k-pia̍t chí ha̍k-su̍t ê hong-bīn, thang kóng tē-lí-ha̍k, sī gián-kiù thó͘-tē, te̍k-tiám, chū-bîn, kap Tē-kiû hiān-siōng ê kho-ha̍k. Tē-lí-ha̍k gián-kiù ū 4 khoán le̍k-sú thoân-thóng, pau-koat tùi chu-jiân kap jîn-lūi hiān-siōng ê khong-kan hun-sek, tùi tē-khu ê gián-kiù, tùi lâng kap thó͘-tē koan-hē ê gián-kiù, kap tùi Tē-kiû kho-ha̍k ê giná-kiù. Hiān-tāi ê tē-lí sī chi̍t khoán choân hong-bīn ê ha̍k-būn, chú-iàu beh liáu-kái tē-kiû kap i só͘-ū jîn-lūi kap chū-jiân ê ho̍k-cha̍p-sèng, m̄-ná sī chia mi̍h-kiāⁿ tī toh-ūi ê būn-tê, ia̍h hâm in sī chóaⁿ-iūⁿ piàn-hòa kiam sán-seng ê būn-tê. Tē-lí, mā hông chheng chò sī "sè-kài ê ha̍k-būn" kap "jîn-bûn kap bu̍t-lí kho-ha̍k chi kan ê kiô". Tē-lí chòe chú-iàu nn̄g khoán hun-iá, sī jîn-bûn tē-lí kap chū-jiân tē-lí.

Kòe-soán ê bûn-chiuⁿ

Tē-tāng tiong-sim hun-pò͘ ê koan-chhek tē-tô͘
2011 nî Ji̍t-pún Tang-pak tē-hng tē-tāng hoat-seng tī tong-tē tong nî 3 goe̍h 11 ji̍t 14 sî 46 hun; tē-tāng tiong-sim tī Ji̍t-pún Tang-pak tē-hng Sanriku tang-pêng ê kīn-hái, tāi-iok lî Osika poàn-tó 130 kong-lí, chhim-tō͘ 24.4 kong-lí chó-iū. Tē-tāng ê lēng-liōng kui-bô͘ ū M9.0, sī Ji̍t-pún ū kho-ha̍k kì-lio̍k í-lâi siāng toā ê chi̍t kái tē-tāng. Tē-tāng ín-khí toā kui-bô͘ ê hái-tiòng kap hoé-chai, koh ū goân-chú-le̍k hoat-tiān-só͘ ê sún-hāi. Kun-kù 2017 nî 3 goe̍h 10 ji̍t ê pò-kò, ū 15,893 lâng sí-bông; 2,553 lâng sit-chong.

Pún kò-goe̍h

Kòe-soán ê jîn-bu̍t

Alfred Russel Wallace
Alfred Russel Wallace (1823 nî 1 goe̍h 8 ji̍t – 1913 nî 11 goe̍h 7 ji̍t) sī chi̍t ūi tī Eng-kok Ui-le̍k-sū chhut-sì ê seng-bu̍t-ha̍k-ka, thàm-hiám-ka kiam tē-lí-ha̍k-ka. Wallace siōng chhut-miâ--ê sī to̍k-li̍p iōng chū-jiân soán-te̍k lâi hoat-tián chìn-hoà ê lí-lūn; i tī chit hong-bīn ê lūn-bûn āu-lâi hām Charles Darwin ê tù-chok chò-hóe tī 1858 nî ê sî-chūn hoat-piáu. Wallace ê chìn-hoà lí-lūn, mā sī chhì-khek Darwin thê-chhut Chéng ê Khí-goân ê goân-in chi it. Tû-liáu tī chìn-hoà hong-bīn ê gián-kiù, Wallace mā pat kiâⁿ-iû kòe Amazon phûn-tē kap Má-lâi Kûn-tó. I hoat-kiàn tio̍h chāi-tē ê tōng-bu̍t kûn-thé hun-pò͘ ê hun-kài, che chiū sī hiān-sî só͘ kóng Wallace Sòaⁿ khài-liām ê iân-khí.

Lí kám chai-iáⁿ...

Au-A Chháu-po͘

Kòe-soán ê iáⁿ-siōng

Kòe-soán ê ín-kù

Âng Ûi-jîn, "Ke-o̍h, ke-thiaⁿ, chò pûi-té" (1993 nî 7 goe̍h 8 ji̍t siong-tâm kì-lio̍k, Iûⁿ Ún-giân chéng-lí),
siu tī Tâi-gú chit-tiâu lō͘: Tâi-bûn kang-chok-chiá hóng-tâm-lio̍k (1995 nî)

Lūi-pia̍t

Tē-lí portal

Wikimedia