Utah

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...
Utah Chiu
State of Utah
Flag of Utah State seal of Utah
Chiu-kî Chiu-chiong
Chhiok-hō: Beehive State
Piau-gí: Industry (hoan-e̍k: "Sán-gia̍p")
Map of the United States with Utah highlighted
Map of the United States with Utah highlighted
Koan-hong gí-giân Eng-gí
Chū-bîn chheng-ho͘ Utahn ia̍h Utahan[1]
Siú-hú Salt Lake City
Siāng-tōa siâⁿ-chhī siú-hú
Siāng-tōa to͘-hōe Salt Lake City
Bīn-chek Pâi-miâ tē-13
 • Ha̍p-kè 84,899 sq mi
(219,653 km2)
 • Tang-sai khoah 270 lí (435 km)
 • Lâm-pak khoah 350 lí (560 km)
 • % chúi-bīn 3.25
 • Hūi-tō͘ 37° N to 42° N
 • Keng-tō͘ 109° 3′ W to 114° 3′ W
Jîn-kháu Pâi-miâ 31st
 • Ha̍p-kè 3,051,217 (2016 nî ko͘-sǹg)[2]
 • Bi̍t-tō͘ 37.15/sq mi  (14.34/km2)
Pâi-miâ tē-41
 • Hō͘-kháu siu-ji̍p tiong-ta̍t $66,258[3] (tē-11)
Koân-tō͘
 • Ko-tiám Kings Peak[4][5][6]
13,518 ft (4,120.3 m)
 • Pêng-kin 6,100 ft  (1,860 m)
 • Kē-tiám Arizona pian-kài ê Beaver Dam Wash[5][6][7]
2,180 ft (664.4 m)
Siat chiu chìn-chêng Utah Léng-thó͘
Sin chiu seng-li̍p 1896 nî 1 goe̍h 4 ji̍t (tē-45)
Chiu-tiúⁿ Gary Herbert (R)
Hù-chiu-tiúⁿ Spencer J. Cox (R)
Li̍p-hoat Chiu Li̍p-hoat-hōe
 • Siōng-gī-īⁿ Chham-gī-īⁿ
 • Hā-gī-īⁿ Chiòng-gī-īⁿ
Chham-gī-goân Orrin Hatch (R)
Mike Lee (R)
Chiòng-gī-īⁿ tāi-piáu
Sî-khu Mountain: UTC −7/−6
ISO 3166 US-UT
Kán-siá UT,
Bāng-chām utah.gov

UtahBí-kok ê chi̍t-ê chiu. Siú-hú kap siāng toā ê siâⁿ-chhī sī Salt Lake City.

Tē-hō-miâ[siu-kái | kái goân-sí-bé]

"Utah" sī tùi Ute pō͘-cho̍k ê miâ hō--lâi, chiàu in chāi-tē ì-sù sī "soaⁿ lāi ê lâng".

Tē-lí[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Utah ê tē-hêng, tùi ū soa-lūn ê soa-bo̍k, kàu chiam-hio̍h chhiū-nâ lóng ū, in-ūi i ê só͘-chāi tī saⁿ khoán tōa tē-lí hun-khu, ia̍h tio̍h sī Rocky Soaⁿ-me̍h, Great Basin, kap Colorado Ko-goân ê kau-chia̍p.

Le̍k-sú[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Chiàu khó-kó͘ gián-kiù 10,000 kàu 12,000 nî í-chêng Utah chit ūi chio̍h ū lâng khiā-khí. Tī in hoat-tián ê sî-kî, chhiau-tōa-hêng ê tōng-bu̍t phì-jû kó͘-chhiūⁿ chiām-chiām siau-sit. Kàu tāi-io̍k chêng 8000 nî, chá-kî chū-bîn hong lēng-gōa chit kûn khó͘-chá soa-bo̍k lâng (Desert Archaic people) chhú-tāi, chia-lâng āu-lâi koh tī 3,500 nî í-chêng tōa-liōng kiám-chió.

Fremont bûn-hòa tī tāi-khài 600 kàu 1300 nî kî-kan chhut-hiān tī Utah sai-pêng kiam pak-pêng kap pō͘-hūn ê Nevada, Idaho, Colorado. I khó-lêng kap chìn-chèng ê khó͘-chá soa-bo̍k lâng ū koān-hē. Fremont ê hū-kīn koh tòa kó͘-tāi ê Puebloan bûn-hòa, in seng-oa̍h ê só͘-chāi sī kin-á-ji̍t Four Corners.

Tāi-iok tī 1200 nî, koh ū chi̍t tīn kóng Shoshone gí-giân ê lâng lâi kàu pún-tē. Pau-koat Shoshone, Gosiutes, Utes, Paiutes téng-téng, in sī tī Utah lāi bô-kâng só͘-chāi khiā-khí. Tû-liâu chia 4-cho̍k, tī Au-chiu-lâng lâi kàu sî, koh ū Navajo mā tī chit ūi.

Se-pan-gâ-lâng siū Francisco Vásquez de Coronado niá-chhōa, tī 1540 nî lâi kàu Utah lâm-pō͘ thhàm-lō͘, in hit-chūn sī siūⁿ beh chhōe thoân-soat lāi ê n̂g-kim-siâⁿ Cíbola. Āu-lâi, koh ū sîn-hū chhōa tūi ê chi̍t kài Dominguez-Escalante Oán-cheng (Dominguez-Escalante Expedition), in tī 1776 nî tùi Santa Fe chhut-hoat, siūⁿ beh khai-hoat tio̍h hiòng Calofornia ê lō͘.

Se-pan-gâ it-ti̍t bô tùi Utah chiàm-niá thóng-tī. Kàu 1821 nî, Mexico tùi Se-pan-gâ to̍k-li̍p, Utah chia soah piàn hit-chūn Alta California chi̍t hūn.

1844 nî, chia̍p soah kòe-sin ê Joseph Smith, Brigham Young chiâⁿ chò hit-tong-sî tī Ilinois chiu Nauvoo Āu-kî Sèng-tô͘ Kàu-hōe thâu-lâng. In-ūi kap chāi-tē kî-tha jîn-bûn ê chhiong-tu̍t sin koân, Young tī 1845 nî 10 goe̍h koat-tēng chiap-siū Illinois chiu chèng-hú ê pān-hoat, lî khui hiòng pat ūi hoat-tián.

Young kap in thâu chi̍t tīn Mormon tī 1847 nî 7 goe̍h 24 chó-iū lâi kàu Salt Lake Soaⁿ-kok, soah--lo̍h-lâi 20-gōa tang, koh lâi liáu chhiau-kòe 7-bān ê khui-khún-chiá, hiòng Utah hoat-tián. Āu-lâi hō͘ Salt Lake City piàn hit-chūn Mormon tī se-pō͘ ê tiong-sim.

1848 nî, kun-kù Guadalupe Hidalgo tiâu-iok, Utah tùi Mexico ê léng-thó͘ choán chò Bí-kok só͘ niá.

Pún-lâi khui-khún-chiá siūⁿ beh kiàn-li̍p chi̍t-ê Deseret Chiu, m̄ koh āu-lâi tī 1850 nî sêng-li̍p liáu khah sió ê Utah Léng-thó͘ (Utah Territory), lāi-té pau-koat kin-á-ji̍t ê Nevada, Utah, kap pō͘-hūn ê Wyoming chham Colorado. Siú-hú siat tī Fillmore, koh tī 1856 nî sóa khí Salt Lake City.

1857 nî, Mormon kap Bí-kok chham Utah chèng-hú hoat-seng Utah Chiàn-cheng, chō sêng chi̍t kóa hui-Mormon bîn-chiòng sí-bông. Kâng nî koh hoat-seng chi̍t tīn Baker–Fancher î-bîn hóe-chhia beh khì California keng-kòe Utah sî, hō͘ léng-thó͘ kun-tūi kong-ke̍k, chi̍t kàn sū-kiāⁿ kiò Mountain Meadows Chhám-àn.

1865 nî khai-sí ê Black Hawk Chiàn-cheng, sī goân-chū-bîn kap Bí-kok chèng-hú kiam Mormon ê chhiong-tu̍t. Ute-cho̍k chhōa-thâu ê Antonga Black Hawk tī 1870 nî chiàn-sí.

Tē-it Khào-tāi-lio̍k Thih-lō͘ (First Transcontinental Railroad) ùi 1869 nî chùn-kang, thong lâi kàu Utah ê Promontory Summit.

Utah ê Mormon kàu-hōe tī 1890 nî kìm-chí it-hu-to-chhe, che mā sī Utah siū chiap-siū sêng-li̍p chò Bí-kok chi̍t chiu ê tiâu-kiāⁿ chi it. Sin-ê Utah chiu tī 1896 nî 1 goe̍h 4 ji̍t sêng-li̍p.

20 sè-kí chá-kî, Utah khai-siat pau-koat Bryce Canyon kap Zion chāi-lāi ê kok-ka kong-hn̂g. 1950 nî-tāi kòe-āu, sin-ê chiu-chè ko-sok-tō-lō͘ hē-thóng thong lâi pún chiu.

Keng-chè[siu-kái | kái goân-sí-bé]

Bingham Canyon

Utah tī 2014 nî ê GDP sī 141,410 pa̍h-bān bí-kim.[8] Chiàu 2015 nî ê chu-liāu, pún chiu siāng-chē lâng chò ê khang-khòe sī sió-bē bō͘-e̍k (retail trade) sán-gia̍p.[9]

Tùi 19 sè-kí khai-sí, khòng-gia̍p chio̍h-sī Utah ê chú-iàu sán-gia̍p chit it, chiu lāi Bingham Canyon Khòng-tiûⁿ sī thong sè-kài siāng tōa ê khai-hòng-sek khòng-khu. Utah chhut-sán ê khòng-bu̍t pau-koat tâng, kim, gîn téng-téng. Lēng-gōa tong-tē mā khai-chhái mûi-thòaⁿ, chio̍h-iû kap thian-jiân-khì

Chham-khó[siu-kái | kái goân-sí-bé]

  1. "Utah", Merriam-Webster.com (Online Dictionary pán.), Merriam-Webster, Goân-pún bāng-ia̍h pó-chûn tī November 4, 2014 
  2. "Table 1. Annual Estimates of the Resident Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: April 1, 2010 to July 1, 2016" (CSV). U.S. Census Bureau. December 20, 2016. December 20, 2016 khòaⁿ--ê. 
  3. "Median Annual Household Income". The Henry J. Kaiser Family Foundation. December 9, 2016 khòaⁿ--ê. 
  4. "Kings Peak Target". NGS data sheet. U.S. National Geodetic Survey. October 24, 2011 khòaⁿ--ê. 
  5. 5.0 5.1 "Elevations and Distances in the United States". United States Geological Survey. 2001. goân-loē-iông tī November 9, 2013 hőng khó͘-pih. October 24, 2011 khòaⁿ--ê. 
  6. 6.0 6.1 Elevation adjusted to North American Vertical Datum of 1988.
  7. Arave, Lynn (August 31, 2006). "Utah's basement—Beaver Dam Wash is state's lowest elevation". Deseret Morning News. Goân-pún bāng-ia̍h Pó-chûn tī January 22, 2015. 
  8. Total Gross Domestic Product by State for Utah, FRED.
  9. "Major industries with highest employment, by state, 1990-2015". Bureau of Labor Statistics. U.S. Bureau of Labor Statistics. 2016-08-05. 2017-01-23 khòaⁿ--ê.